Enige tijd geleden attendeerde iemand mij op het boek “Grenzeloos liefhebben” van Pia Mellody. Het boek gaat over codependentie, een begrip waar ik tot dan toe nog niet mee bekend was. Doch er bleek zeer veel herkenning. In dit artikel ga ik in op codependentie in relatie tot narcistisch misbruik…
Wat is codependentie?
Codependentie komt van het Engelse woord codependence, dat het beste kan worden vertaald als medeafhankelijk.
De term codependentie wordt gebruikt voor een psychische aandoening die veel voorkomt bij mensen die zijn opgegroeid in een disfunctioneel gezin.
Kinderen die in een gezin met een narcistische ouder opgroeien ontwikkelen zich vaak ofwel ook tot narcist, of tot codependent. Dit al naar gelang welke rol (de favoriet of het zwarte schaap) het kreeg toebedeeld.
Een kind van een narcistische ouder leert dat het zichzelf moet wegcijferen om iets van liefde en waardering te krijgen. Uit angst voor afwijzing en woede onderdrukt het de eigen gevoelens.
Wie tot codependent opgroeit zal in zijn of haar latere leven de volgende problemen ondervinden:
- Moeite een gezonde eigenwaarde te ontwikkelen
- Moeite met het uiting geven aan de eigen gevoelens.
- Moeite voor de eigen behoeften te zorgen.
- Moeite gezonde grenzen te hanteren en aan te houden.
- Moeite met fouten maken. Als gevolg daarvan kan men niet op een functionele manier omgaan met leerprocessen en zich ontwikkelen.
Codependentie en de DSM
Codependentie komt (nog) niet voor in de DSM. Er is dus geen officiële omschrijving van deze psychische aandoening. Doch de symptomen worden wel beschreven onder verschillende stoornissen in Cluster C.
Cluster C beschrijft psychische aandoeningen waarbij de belangrijkste symptomen angstig en/of gespannen gedrag zijn.
NB: De narcistische persoonlijkheidsstoornis valt onder Cluster B, ook wel het dramacluster genoemd. Psychische aandoeningen in het Cluster B hebben theatraal, emotioneel en/of grillig gedrag als belangrijkste symptomen.
Codependentie volgens de Co-Dependents Anonymous
De Co-Dependents Anonymous (CoDA) geeft geen nauw omschreven definitie of diagnose van het begrip codependentie. Wel hanteert het een reeks van mogelijke karakteristieken in de categorieën ontkenning, eigenwaarde, meegaandheid en controle. Hieronder noem ik de belangrijkste punten:
Ontkenning
Mensen met codependentie hebben moeite met het herkennen van hun eigen gevoelens. Ze zwakken hun gevoelens af, veranderen of ontkennen ze. Beschouwen zichzelf als onzelfzuchtig en toegewijd aan het welzijn van anderen.
Eigenwaarde
Mensen met codependentie hebben moeite met het nemen van beslissingen. Ze beoordelen hun eigen woorden, gedachten en daden zeer kritisch. Voelen zich ongemakkelijk bij het ontvangen van complimenten of geschenken. Ook vinden ze het moeilijk anderen te vragen om aan hun behoeftes tegemoet te komen.
Mensen met codependentie vinden de waardering van anderen belangrijker dan zelfwaardering. Net als bij een narcist zoekt iemand met codependentie dus zijn eigenwaarde bij anderen.
Meegaandheid
Mensen met codependentie hebben moeite voor zichzelf op te komen. Dit uit angst dat anderen boos worden of hen afwijzen. Ook zijn ze overgevoelig voor emoties van anderen en nemen ze die emoties over.
Ze zijn extreem loyaal en blijven daardoor te lang in een slechte relatie.
Ook stellen ze de meningen en gevoelens van anderen boven die van zichzelf, en zijn bang om een afwijkend standpunt of gevoel te uiten.
Controle
Mensen met codependentie denken dat de meeste anderen niet in staat zijn voor zichzelf te zorgen. Ze proberen anderen op te dringen wat zij moeten denken en voelen en worden kwaad als anderen hun aanbod om te helpen niet aannemen.
Ook kunnen ze alleen een relatie hebben als ze het gevoel hebben dat de ander hen nodig heeft.
Codependentie als gevolg van narcistisch misbruik
Om mijzelf als voorbeeld te nemen: Er zijn punten waarin ik me herken, zoals het moeilijk om iets kunnen vragen. Dit is direct terug te voeren op het narcistisch misbruik.
Wanneer ik mijn narcistische moeder iets vroeg kon ik zomaar een zeer agressieve reactie krijgen. Mijn verwachtingspatroon is dus dat ik op een verzoek een onredelijke reactie zal krijgen.
Om dezelfde reden vind ik het dus ook moeilijk voor mezelf op te komen.
Ook was ik vroeger erg bezig met wat anderen van me zouden denken. Gelukkig heb ik dat nu veel minder.
Als kind durfde ik nooit een afwijkend standpunt in te nemen. Vaak vroeg ik eerst naar de mening van mijn narcistische moeder en nam die dan over. Doch later heb ik me juist ontwikkeld als een zeer eigenzinnig iemand. Ik ben nu een vrijdenker en durf, al naar gelang de situatie, mijn afwijkende mening ook te uiten.
Waar ik mezelf minder in herken is het stukje over controle. Ik ben iemand die zich niet zoveel met anderen bemoeit. Wel heb ik eens een relatie gehad waarin ik het gevoel had de ander te moeten “redden”. Maar daarover later meer…
Herkenning van codependentie
Nadat ik kennis had genomen van codependentie herkende ik meteen twee gebeurtenissen in mijn leven. Het een had direct met het gezin waarin ik opgroeide te maken. Het andere met een vriendin die ik later in mijn leven zou ontmoeten.
Vader
In het artikel “Narcisitsiche moeder” vertelde ik uitvoerig in wat voor gezin ik opgroeide. Mijn moeder heeft een narcistische persoonlijkheidsstoornis, terwijl mijn vader een oorlogstrauma heeft.
In 1982 dreef mijn narcistische moeder mijn vader in een psychiatrische inrichting met het dreigement anders echtscheiding aan te vragen. Toen papa na twee jaar weer thuis zou komen vroeg ze alsnog echtscheiding aan.
We schrijven 1984, een van de ergste jaren uit mijn leven. Papa was in het voorjaar vanuit het psychiatrisch ziekenhuis in zijn eigen woning getrokken. Ongelukkigerwijs bevond zich dat aan de overzijde van de straat waar de rest van het gebroken gezin woonde.
Ik zag hoe papa onder de scheiding leed. Uit medeleven bezocht ik hem elke dag wanneer ik uit school kwam. Dit stuitte op grote weerstand bij mijn narcistische moeder. Telkens wanneer ik thuis kwam werd ik voor overloper uitgemaakt. Om vervolgens de volle laag te krijgen over hoe slecht ik wel niet was. En dat terwijl ik juist degene was die menselijkheid toonde!
Het gevolg was dat ik steeds vaker naar papa toe ging. Maar ook daar had ik het niet makkelijk. Papa zat zo vast in zijn eigen verdriet dat hij nauwelijks oog had voor mijn verdriet. Al zijn frustraties moest ik aanhoren. Een loodzware last voor een kind van 16…
Ik voelde mij verantwoordelijk voor papa’s welzijn. Mezelf cijferde ik helemaal weg, en ik offerde een deel van mijn jeugd op voor mijn zielige vader. Dat deze zelfopoffering codependentie heet wist ik toen nog niet.
Vriendin
In 2003 had ik een vriendin die ook getraumatiseerd was. Ze was in haar jeugd seksueel misbruikt.
Ik leerde haar kennen via een chatbox. Van het chatten kwam telefoneren, van het telefoneren een date en van de date een relatie. Ze vertelde me dat ze was gescheiden en nu tijdelijk bij haar ouders inwoonde.
Doordat ze een vreselijke jeugd had gehad triggerde ze de zorgzame kant in mij. Inderdaad, codependentie.
De eerste tien dagen van onze relatie waren fantastisch. Wel had ze bij het afscheid na onze tweede date gezegd dat ze geen gemakkelijk leven had…
Drugs
Op die bewuste woensdagavond belde ze me plotseling op. “Ooh hoe moet ik dit nu uitleggen” begon ze. Ze biechtte op dat ze na haar traumatische jeugd drugs was gaan gebruiken. Inmiddels was ze daarvan afgekickt, doch ze had nog wel vrienden die gebruiken.
Die dag was ze die vrienden tegengekomen. Terwijl ze met ze stonden te praten verscheen opeens de politie die de hele groep arresteerde wegens drugsbezit.
Wanneer zij niets bij zich zou hebben zou er normaal gesproken niet veel aan de hand zijn. Doch een van de groep zou verliefd op haar zijn en uit rancune hebben verklaard dat er ook drugs van haar bij was.
Justitie
Het werd allemaal nog erger, want ze bleek ook nog eens goed bekend te zijn bij justitie. Zodanig dat ze een voorwaardelijke gevangenisstraf boven haar hoofd had hangen. Met deze actie liep ze nu het risico deze alsnog te krijgen.
Er volgde een spannende tijd. Tijdens onze volgende ontmoeting wilde ze niet vertellen waarvoor ze die voorwaardelijke straf had. Wel zei ze dat wanneer ze die zou krijgen ze de relatie zou beëindigen, omdat ze me het niet aan wilde doen dat ik haar in de gevangenis moest bezoeken.
Uiteindelijk kwam de verliefde jongen tot inkeer en pleitte haar vrij. Daarmee leek deze zaak met een sisser te zijn afgelopen. Doch er gebeurden steeds van dit soort vreemde dingen.
Achteraf heb ik mijn twijfels of het allemaal wel klopte wat ze me heeft verteld. Ik vermoed eerder dat ze op dat moment nog midden in een scheiding zat maar dit niet wilde vertellen. En zo rolde ze van de ene leugen in de andere.
Kinderen
Een van die leugens betrof twee kinderen. Aan het begin had ze verteld geen kinderen te hebben. Dat wil zeggen, ze had ooit een miskraam gehad. Doch regelmatig had ze een kind bij zich. De ene keer een meisje van hooguit een paar jaar. De andere keer een jongen van een jaar of acht.
Ze zei dat het de kinderen van haar broer waren waarop ze moest passen. Doch uiteindelijk zou blijken dat, zoals ik reeds vermoedde, dit haar eigen kinderen waren.
Wanneer ik van tevoren alles had geweten was ik natuurlijk nooit aan deze destructieve relatie begonnen. Doch wanneer je er middenin zit stap je er niet zomaar uit. Zoals gezegd triggerde haar tragische jeugd mijn zorgzame kant. En dus accepteerde ik veel te veel van haar…
De grens bereikt
De eerste keer dat de grens werd bereikt was toen ik haar op een avond aan de telefoon had. Die ochtend was ze bij me geweest en was er iets zeer heftigs voorgevallen. Ze had verteld over het seksueel misbruik en moest daarbij erg huilen. “Het doet zo’n pijn” zei ze, waarop ze een epileptische aanval kreeg.
Ze had me al eerder verteld dat wanneer ze dat kreeg ik haar op bed of op de bank moest leggen en wachten tot ze weer bij kwam. Zogezegd zo gedaan. De minuten die ik moest wachten leken eeuwen te duren, en de pijn die ik voelde is met geen pen te beschrijven.
Was dit die ochtend niet gebeurd dan had ik die avond de relatie verbroken. Tijdens het telefoongesprek was ze met haar foute vrienden op pad en ze vertelde me dat ze in iemands tuinhuisje zaten dat een van hen had opengebroken.
Ik werd boos en zei dat ze onmiddellijk moest maken dat ze daar weg kwam. Dat deed ze en met de hele groep verliet ze het tuinhuisje. Maar al gauw verscheen de politie en ze verstopten zich in een greppel. Dit alles terwijl ik haar live aan de telefoon had.
De politie vond hen niet en weer was ze aan de voorwaardelijke gevangenisstraf ontsnapt. Doch deze gebeurtenis deed me ernstig twijfelen aan onze relatie. Terwijl ik haar juist probeerde te “redden”, een symptoom van codependentie, bracht zij zichzelf voortdurend in de problemen.
Doch mijn zelfopoffering had ook z’n grens. Ik begon mezelf de vraag te stellen “Wat voor toekomst heb ik met haar?”. Die vraag werd alsmaar luider… Na zes maanden ellende beëindigde ik uiteindelijk de relatie.
Codependentie en narcisme
Iemand met codependentie heeft een grotere kans een relatie met een narcist te krijgen. Enerzijds omdat ze beide hun eigenwaarde buiten zichzelf zoeken. Anderzijds omdat iemand met codependentie de narcist makkelijk over diens grenzen laat gaan, zonder daar consequenties aan te verbinden. Iemand met codependentie zal dus narcisten aantrekken!
Voor zover ik weet heb ik nooit een narcistische vriendin gehad. Wel had ik enkele jaren voor de eerder beschreven relatie korte tijd nog een andere toxische relatie.
Dit ging om een vrouw die vooral op geld uit was. Dat ging gepaard met een geraffineerde wijze van manipuleren, zodanig dat ik mezelf schuldig voelde wanneer ik niet aan haar financiële wensen tegemoet kwam. Was het dan toch een vrouwelijke narcist?
Doch na een week was het mij wel duidelijk dat ik met haar geen toekomst kon opbouwen. Toch wachtte ik nog een week voordat ik het uitmaakte.
Relatie tussen een codependent en een narcist
Wanneer iemand met codependentie in een relatie met een narcist is verwikkeld zal hij of zij proberen de narcist te veranderen. Nu weten wij inmiddels dat een narcist nooit zal veranderen. Het is toch immers altijd de ander die iets fout doet?
Doch een codependent zal voor lange tijd loyaal blijven, ondanks alle psychische en soms ook lichamelijke mishandeling.
De narcist voelt precies aan hoever hij of zij kan gaan. Na het psychisch geweld volgt een korte periode van beloning. De codependent krijgt dan even waar hij of zij naar verlangt, om vervolgens weer psychisch te worden mishandeld.
Zo speelt een narcist een spel van mishandeling en beloning. Zodanig afgewisseld dat het slachtoffer niet weg zal lopen.
Dit geldt overigens niet alleen voor iemand met codependentie. Ook bij gezonde mensen gaat de narcist op deze wijze te werk. Doch iemand met codependentie zal dit nog veel langer accepteren.
En zo wordt iemand die als gevolg van narcistisch misbruik codependentie ontwikkelde gemakkelijk opnieuw slachtoffer van een narcist…
Wil je meer over codependentie weten? Hieronder enkele interessante boeken over codependentie!
Klik hier voor nog meer boeken over codependentie >>
Herken jij jezelf ook in dit verhaal? Deel het in een reactie!
Wil je Herstellen van Narcistisch Misbruik?
