‘Passief agressief” is een veelgebruikte term in publicaties over psychisch misbruik. Maar wat is passief agressief gedrag precies? In dit artikel leggen we, aan de hand van voorbeelden, uit wat passieve agressie is en wie het toepassen.
‘Passief agressief’ betekenis
Passief agressief is een gedraging waarbij de vijandigheid wordt gecamoufleerd. Degene die passieve agressie toepast gaat iets of iemand uit de weg, doet iets niet of is het ergens niet mee eens maar komt daar niet openlijk voor uit.
Je zou passief agressief dus ook ‘verborgen vijandigheid’ kunnen noemen.
Wat is passief agressief?
Degene die passieve agressie toepast zegt niet wat hem of haar dwars zit. In plaats daarvan kan diegene op een sarcastische manier “Laat maar!” zeggen. Wanneer de andere partij vraag of er iets is volgt dan vaak een even sarcastisch “Niets hoor”.
Passief agressieve persoonlijkheidsstoornis
In de DSM wordt de passief-agressieve persoonlijkheid (PAP) omschreven als een persoonlijkheidsstoornis die gekenmerkt wordt door een agressief denkpatroon tegenover mensen die gezag uitoefenen over de patiënt.
De passief-agressieve persoonlijkheid was gerubriceerd als een As II-persoonlijkheidsstoornis in de DSM-III, maar het is verplaatst in DSM-IV naar Appendix B (toekomstige ontwikkelingen), om reden dat er nog niet voldoende overeenstemming bestond en verder onderzoek nodig werd geacht. Het is een soort hangend stadium van puberaal gedrag, waardoor de persoon in kwestie zich nog altijd passief-agressief verzet tegen bevelen.
Bron: Wikipedia
Wie vertonen passief agressief gedrag?
Passieve agressie wordt door iedereen weleens toegepast. Doch de mate waarin passieve agressie wordt toegepast heeft vooral te maken met de persoonlijkheidsstructuur. Iemand die bijvoorbeeld bang is om ruzie te maken zal eerder diens toevlucht zoeken in passief agressief gedrag dan iemand die assertief is.
Bij bepaalde persoonlijkheidsstoornissen, zoals de narcistische persoonlijkheidsstoornis, wordt passieve agressie vaker structureel ingezet. Wanneer het gaat om narcistisch misbruik dan wordt passief agressief gedrag het meeste toegepast door verborgen narcisten.
Volgens klinisch psycholoog Abdul Saad is het niet zo dat een verborgen narcist op een instrumentale manier diens narcisme verbergt. Het is de persoonlijkheidsstructuur die het voor hen moeilijker maakt hun narcisme te uiten. Om dezelfde reden passen verborgen narcisten ook vaker passief agressief gedrag toe.
Zie ook het artikel ‘Verborgen narcisme versus openlijk narcisme’.
Maar ook mensen die zich door narcistisch misbruik hebben ontwikkeld tot codependent kunnen passief agressief gedrag vertonen. Dit komt doordat iemand met codependentie eigenlijk bang is voor de confrontatie, maar toch op een verkapte manier diens ongenoegen wil uiten.
Passief agressief voorbeeld
Hieronder enkele voorbeelden van passief agressief gedrag.
De stiltebehandeling
Een favoriete manier van verborgen narcisten om passieve agressie toe te passen is de stiltebehandeling. Het slachtoffer wordt hierbij totaal genegeerd.
Het slachtoffer doet dan vaak verwoede pogingen om achter de reden van de woede te komen. Doch ook hierbij wordt het genegeerd, hetgeen slachtoffers veelal tot wanhoop drijft.
Door hier blijk van te geven voelt de narcist zich dan even belangrijk en machtig. De narcist controleert jouw gevoelens. Onbewust ben je de narcist dus aan het voeden wanneer je probeert de stiltebehandeling te doorbreken.
Het beste dat je in zo’n geval kunt doen is een stiltebehandeling teruggeven. Een narcist houdt er namelijk van de emoties van anderen te controleren, in dit geval door te negeren, maar kan er absoluut niet tegen wanneer iemand dit bij hen doet.
Als kind deed ik dit eens terug bij mijn narcistische moeder, nadat ze mij al een tijd had genegeerd en al mijn pogingen dit te doorbreken op niets uitdraaiden. Doch toen ik het terug deed werden de rollen omgedraaid.
“Blijf je stommetje spelen?” vroeg ze. Uiteraard was ze alweer ‘vergeten’ dat ze hier zelf mee was begonnen. Op dat moment dacht ik dat ze het nu wilde uitpraten, doch in plaats daarvan werd er weer manipulatie toegepast. Dat was de valkuil waar ik als kind in liep. Nu weet ik beter.
Meer over mijn jeugd en mijn narcistische moeder vind je in het artikel ‘Narcistische moeder’.
Sabotage
In dit voorbeeld van passieve agressie wordt iemand gevraagd ergens bij te helpen. Diegene heeft daar geen zin in maar durft of wil dat niet zeggen. In plaats van te weigeren wordt ermee ingestemd, maar verknoeien ze de boel, zodat diegene niet meer gevraagd wordt ergens bij te helpen.
Sabotage wordt ook bewust toegepast door toxische personen als narcisten. Mijn narcistische moeder had er bijvoorbeeld een handje van je verkeerde adviezen te geven of je in de richting te pushen die je niet wilde.
Om een voorbeeld te geven: Toen ik op mezelf ging wonen had ze een verzekeringsagent uitgenodigd om voor mij de inboedelverzekering te regelen. Daarnaast verkocht hij me ook nog een goedkopere autoverzekering.
Doch de verzekeringsagent was nogal inhalig en wilde me daarnaast ook een rechtsbijstandsverzekering verkopen. Ik vond dit onnodig en bovendien deed het het voordeel van de goedkopere autoverzekering weer teniet.
De verzekeringsagent bleef aandringen en toen mijn moeder in de gaten had dat ik niet van plan was er nog een rechtsbijstandsverzekering bij te kopen begon ze zich er ook mee te bemoeien en druk op mij uit te oefenen.
Codependent als ik toen nog was ging ik uiteindelijk overstag en kocht een verzekering die ik niet wilde. Mijn narcistische moeder zal hebben genoten van de macht die ze over me had.
Deze truc deed ze niet alleen met de verzekering, maar eerder had ze al onder andere mijn schoolkeuzes beïnvloed. Daarmee steeds een stukje chaos in mijn leven veroorzakend.
Doch die keer met de verzekeringsagent werd ik ervan bewust dat ze de verkeerde adviezen gaf. Dit was nog vele jaren voordat ik ontdekte dat mijn moeder een verborgen narcist is. Maar op dat moment nam ik me voor mijn beslissingen niet meer door haar te laten beïnvloeden.
Uitstelgedrag
In het verlengde van het vorige voorbeeld: Iemand die wordt gevraagd iets te doen maar dit eigenlijk niet wil kan dit ook telkens uitstellen. Net zolang tot uitstel afstel wordt en iemand anders wordt gevraagd te helpen.
Narcisten passen deze vorm van passieve agressie ook wel toe om hun slachtoffer te straffen en te laten voelen dat ze totaal onbelangrijk zijn.
Roddelen
Ook het verspreiden van negatieve verhalen over anderen is een vorm van passief agressief gedrag. De persoon om wie het gaat wordt hierbij niet aangesproken. Doch achter diens rug om worden negatieve dingen verteld.
Negatieve houding
Tot slot nog een voorbeeld van een vorm van passief agressief gedrag die vaak door verborgen narcisten wordt toegepast wanneer anderen plezier hebben. Hier kunnen narcisten namelijk niet tegen. Helemaal niet wanneer iemand anders dan zij in het middelpunt van de belangstelling staat.
Simpelweg door een negatieve houding aan te nemen kan iemand op een passief agressieve manier het plezier van anderen vergallen. Bijvoorbeeld door het toewerpen van een boze blik of een afkeurende opmerking. Dit laatste uiteraard zonder te benoemen wat heb werkelijk dwars zit.
In het geval van een narcist is hetgeen ze dwars zit dat ze zelf niet in het middelpunt van de belangstelling staan. Maar in plaats van dit toe te geven kunnen ze juist een ander verwijten een aandachttrekker te zijn.
De afkeurende opmerking zou dus kunnen zijn “Doe niet zo overdreven, je zet jezelf voor gek”. Degene aan wie deze opmerking is gericht zal meteen minder vrolijk zijn en daarmee controleert de narcist diens emoties weer.
In het artikel ‘Een narcist boos maken‘ geef ik meer voorbeelden hoe narcisten door een negatieve houding je plezier bederven.
Passief agressief gedrag bij jezelf herkennen
Zoals gezegd, niet alleen narcisten passen passieve agressie toe. Ook slachtoffers van narcistisch misbruik kunnen dit onbewust toepassen. Hieronder enkele voorbeelden om je ervan bewust te maken dat je mogelijk passief agressief reageert.
Ironie
Stel je voor je krijgt een verjaardagscadeau dat je helemaal niet leuk vind. Op een ironische toon bedank je diegene hartelijk. Maar eigenlijk wil je zeggen “Ik vind het cadeau niet leuk”.
De ontvanger zal de ironische toon waarschijnlijk oppikken en er een ongemakkelijk gevoel bij hebben.
Het moge duidelijk zijn dat iemand op verkapte wijze iets willen zeggen door ironie toe te passen niet constructief is.
De schuld afschuiven
In het verlengde van ironie ligt het maken van een opmerking waarmee je de schuld naar iemand anders toeschuift.
Je partner zegt bijvoorbeeld dat je altijd op het laatste moment naar je werk vertrekt. Bijdehand merk je op “Dat komt omdat jij me altijd zo lang aan de praat houdt”.
In een bepaalde context kan dat grappig zijn. Maar eigenlijk ontwijk je zo de verantwoordelijkheid. En wanneer het echt zo is dat je partner je te lang aan de praat houdt kun je beter op dat moment zeggen “Ik moet nu gaan”.
Puntje, puntje, puntje…
Een vorm van passieve agressie die veel in geschrift wordt toegepast is een negatieve suggestie laten volgen door puntje, puntje, puntje. De ontvanger mag daar dan zelf ‘invullen’ wat er wordt gesuggereerd. Vooral op internet komt deze vorm van passieve agressie veel voor.
Zelf krijg ik zo nu en dan ook van dit soort passief agressieve teksten in mijn mailbox. Steen des aanstoots is vaak het feit dat ik, naast de vele dingen die ik gratis doe, geld vraag voor bepaalde hulpprogramma’s. Zo kreeg ik eens een e-mail met de tekst “Ik ben er achter gekomen dat dit een commerciële bedoeling is. En aangezien ik misbruik herken en veroordeel, ga ik niet verder in zee met jou…”
Nog een voorbeeld: “Dank u voor de tien tips om met narcisme om te gaan. Alleen een beetje jammer van de verkoop die toen volgde… Verdienen aan iemands ellende…”
Laatstgenoemde heeft zelf een praktijk in accupunctuur. Een beetje geld verdienen aan andermans pijn… Ik pas nu ook even passieve agressie toe 😉
Dit soort e-mails krijg ik altijd van mensen die geen betaalde producten afnemen. Degenen die dat wel doen zijn juist enthousiast. Zij zijn dankbaar voor de hulp die we tegen een zo laag mogelijke prijs aanbieden.
En mocht je denken dat ik hier rijk mee word: Ik houd er nog geen bijstandsuitkering aan over. Alles kost geld. Het hosten van deze website, de nieuwsbrief, de gratis webinars die we geven, enzovoort. Wanneer ik alles gratis weg zou geven ben ik gauw failliet en kan ik niemand meer helpen. Geen 30 Dagen Narcismevrij Challenge meer, geen Online Programma: Herstellen van Narcistisch Misbruik. En ook geen gratis website, webinars en tips meer.
‘Met gelijke munt terugbetalen’
Stel je zit al een hele tijd op een berichtje van iemand te wachtten. Eerst wordt je ongerust en je vraagt je af of er misschien iets ergs is gebeurd met diegene.
Dan komt na uren eindelijk het bevrijdende bericht. Je eerste reactie is opluchting, maar daarna wordt je boos. Waarom heeft diegene me zo lang in onzekerheid gelaten? Uit wraak wacht je zelf ook uren met antwoorden.
Ook dit voorbeeld is een vorm van passief agressief gedrag en in feite een stiltebehandeling. Beter is om diegene te zeggen dat je ongerust was, zonder een verwijt te maken. Vaak blijkt dan dat diegene het gewoon druk had en het even was vergeten.
Zoals reeds gezegd, passieve agressie is in feite het gevolg van het niet durven zeggen wat je dwars zit. Nog een ander voorbeeld om dit te verduidelijken.
Een goede vriend komt niet op je verjaardag en heeft zich daarvoor ook niet verontschuldigd. Je onthoud dit en gaat ook niet naar diens verjaardag.
Door met ‘gelijke munt terug te betalen’ wordt de boodschap (ik ben teleurgesteld dat je niet op mijn verjaardag kwam) niet overgebracht. Het gevolg zal hoogstwaarschijnlijk zijn dat de vriendschap uitdooft. In dit geval is het beter je teleurstelling op een assertieve manier uit te spreken.
Wil je meer leren over assertiviteit? Klik dan hier.
Tot zover dit artikel over passief agressief gedrag. Heb je nog vragen, opmerkingen of aanvullingen? Deel het in een reactie. Kennis is macht!
Wil je Herstellen van Narcistisch Misbruik?
