De narcist en de psychopaat hebben veel dingen gemeen en worden daarom vaak in één adem genoemd. Toch zijn er ook verschillen tussen narcisten en psychopaten. In dit artikel leg ik uit wat de overeenkomsten en verschillen zijn…
Wat is een psychopaat?
In de media wordt de psychopaat vaak neergezet als een lustmoordenaar. Hierdoor is bij de massa een verkeerd beeld ontstaan wat psychopathie nu werkelijk is. Men stelt zich een moordend monster voor die gemakkelijk herkenbaar is.
Doch in werkelijkheid valt de psychopaat niet op. De meeste psychopaten gaan niet zover dat ze gaan moorden. Bovendien zijn ze vaak verbaal zeer sterk, waardoor ze charmant overkomen.
Eén procent van de mensheid is psychopaat. Echter, in leidinggevende functies vertegenwoordigen ze maar liefst 5 procent.
“Een psychopaat heeft geen geweten”
Het meest typerende voor een psychopaat is het ontbreken van een geweten. Net als bij de narcist ontbreekt het hen aan empathie en schuldgevoel. Maar in tegenstelling tot bij narcisten is dit bij psychopaten aangeboren.
De emotionele afwijkingen van psychopaten zijn terug te vinden het limbische systeem (amygdala en insule), de prefontale cortex en de frontale kwabben. Bij psychopaten bleek er sprake te zijn van een beschadigde amygdala, of de amygdala vertoonde meer grijsgebieden dan bij gezonde personen.
Bron Wikipedia
Psychopaten kunnen wel doen alsof ze normale emoties hebben en komen heel normaal over. Daardoor worden ze meestal niet als psychopaat herkent of gediagnosticeerd.
Maar in werkelijkheid zijn de gevoelens van een psychopaat totaal vlak. Zo hebben de meeste mensen bij het woord kanker een negatief gevoel. Doch voor een psychopaat is dat een even gewoon woord als bijvoorbeeld stoel.
“Een psychopaat kent geen angst”
Een ander typerend kenmerk is dat een psychopaat vrijwel geen angst kent. Ook schrikreacties als zwetende handen blijven uit bij een psychopaat.
In een documentaire die ik ooit zag werd een sinister voorbeeld gegeven. Wanneer een normaal iemand door de politie wordt aangehouden en iets te verbergen heeft zal deze nerveus worden.
Doch een psychopaat zal onder die omstandigheden volkomen rustig blijven, ook al ligt er een lijk in de kofferbak.
Overigens is het niet zo dat psychopaten helemaal geen angst hebben. Dat verschilt per persoon. Maar bij een psychopaat is een veel grotere prikkel nodig om angst te voelen. Ze hebben een verminderd vermogen om gevaar te herkennen.
Zelf ben ik tijdens mijn schooltijd veel gepest. De meeste pestkoppen waren meelopers die op een bepaald moment ook weer stopten.
Maar op zowel de lagere school als in het voortgezet onderwijs was er een enkeling die van geen ophouden wist. Zelfs wanneer ze je aan het huilen hadden gekregen gingen ze door. Sterker nog, dan genoten ze!
Dit waren ook dezelfden die de meest roekeloze dingen deden en totaal geen angst leken te kennen. Bijvoorbeeld door vlak voor een rijdende trein nog even een steen op het spoor te leggen.
Hun lef maakte dat veel andere kinderen hen stoer vonden. Maar met de kennis van nu vermoed ik dat het hier om psychopaten ging.
“Een psychopaat vertoont impulsief gedrag”
Psychopaten vertonen vaak antisociaal gedrag. Ze hebben vaak korte relaties en leiden een losbandig leven met alcohol en drugs.
Ook typerend voor een psychopaat is dat ze vaak verhuizen, zonder dat daarvoor een echte reden is. Dit is het gevolg van hun rusteloze geest en impulsieve gedrag.
“Een psychopaat is een pathologisch leugenaar”
Psychopaten zijn pathologische leugenaars. En wanneer ze op een leugen worden betrapt kan ze dat helemaal niets schelen. Ook al spreken alle feiten tegen hen, ze zullen de leugen gewoon blijven herhalen met een overtuigingskracht alsof ze de waarheid spreken.
Dat maakt net als bij narcisten dat de dader vaak wordt geloofd, in plaats van het slachtoffer.
Psychopaat vs narcist
Vaak lees ik verhalen van lotgenoten waarin zij het hebben over een narcistische psychopaat. Hoewel beide twee verschillende psychische stoornissen zijn klopt deze aanduiding op zich wel.
Elke psychopaat is namelijk narcistisch. Maar niet elke narcist is een psychopaat. Het grote verschil is dat psychopaten als psychopaat zijn geboren. Een narcist daarentegen is narcist geworden.
Zie ook het artikel “Wat is een narcist?”
Geen empathie
Zowel de psychopaat als de narcist heeft geen geweten. Doch er is nog wel een verschil. Zo zal een narcist iets van schaamte voelen wanneer hij of zij is betrapt op een gemene actie. Doch deze schaamte heeft niets met empathie te maken. Het gaat de narcist puur om diens eigen imago, het valse zelfbeeld.
Een psychopaat zit er helemaal niet mee wanneer diegene op een wandaad is betrapt. Het kan ze totaal niets schelen dat anderen hem of haar een hufter vinden.
De schuld bij het slachtoffer leggen
Zowel de psychopaat als de narcist legt de schuld bij het slachtoffer. Ook hier zijn er subtiele verschillen omdat de narcist dat vooral vanwege diens imago doet.
Een voorbeeld van een psychopaat die de schuld bij het slachtoffer legt is Michael P., de moordenaar van Anne Faber.
Tijdens zijn proces zei hij dat Anne tegen hem had gezegd “Ga je me nu verkrachten?”. En dus moest hij dat wel doen…
Nadat hij dat had gedaan zou ze hebben gezegd “En nou ga je me zeker vermoorden?”. En dus vond hij dat hij dat moest doen….
Te ziek voor woorden en een grove fout in de wet dat ze dit soort ongeneeslijke psychopaten ook nog gaan behandelen en resocialiseren. In onderstaande video legt Robert Hare uit waarom het behandelen van een psychopaat zinloos is.
Bovenstaand voorbeeld is dus typerend voor hoe een psychopaat de schuld bij het slachtoffer legt. Nu is dit een zeer extreem voorbeeld, maar hetzelfde patroon vindt ook plaats bij lichtere vergrijpen.
Zo zie je met een zekere regelmaat in het journaal dat er iemand op een toppositie is opgepakt wegens fraude en zelfverrijking. Woedend zijn ze dan omdat ze ter verantwoording worden geroepen voor zoiets “onbenulligs”. Uiteraard vinden ze dat ze niets verkeerds hebben gedaan.
Roekeloos gedrag
Zowel de narcist als de psychopaat gedragen zich roekeloos. Beide zijn ze niet in staat de mogelijke gevolgen van hun gedrag te overzien. Om die reden kunnen ze op korte termijn zeer succesvol zijn, bijvoorbeeld bij beleggen. Doch op de langere termijn laten ze een ravage achter.
Een psychopaat als werkgever
Van 1999 t/m 2001 werkte ik voor een koeriersdienst waar ik werd uitgebuit. Met de kennis van nu ben ik er van overtuigd dat deze werkgever een psychopaat was.
Ik kwam er vanuit de banenpool waar ik was weggepest van de werkplek. Hierover vertelde ik reeds in de artikelen “Verborgen narcisme vs openlijk narcisme” en “Flying monkeys”.
In de eerste periode werkte ik bij deze koeriersdienst op proef via de banenpool. Ik kreeg salaris van de banenpool en werkte dus gratis voor hem. Eventuele boetes moest ik zelf betalen, dus hield ik mij netjes aan de maximum snelheid.
‘s Ochtends reed ik een route waarbij ik medicijnen bezorgde bij plattelandsartsen in Friesland en Groningen. Maandags en vrijdags was deze route een stuk langer doordat ik dan ook naar de dorpen Spijk en ‘t Zandt, achterin Groningen, moest.
Doch de eigenaar van de koeriersdienst verwachtte dat ik die dagen op hetzelfde tijdstip terug was als op de overige dagen. Wanneer ik hem probeerde uit te leggen dat dit niet mogelijk was omdat er twee afgelegen adressen bij zaten hoorde hij dat niet eens.
Hij bleef maar klagen dat niet snel genoeg ging. Dit vertelde hij ook aan mijn gemene consulent (Zie artikel “Verborgen narcisme”) bij de banenpool.
Dat was natuurlijk “gefundenes Fressen” voor hem. Met veel theater las hij me de les: “Ik wist niet wat ik hoorde. Iemand die voor z’n hobby op het circuit rijdt te langzaam!”.
NB: In die tijd deed ik veel mee aan circuitdagen, sprints en slaloms etc.
Rol narcistische moeder
Achteraf had ik op dit punt al moeten kappen met deze werkgever. Dat had me een hele hoop ellende bespaard. Doch ik voelde de druk van deze gemene consulent. Hij dreigde telkens een of ander rotbaantje aan de lopende band voor me te zoeken wanneer ik dit zou verknoeien.
Ook mijn narcistische moeder speelde hierin een dubieuze rol. Ze zei dat snel rijden me wel lag en ik op die dagen dan maar flink het gas in moest trappen. Een liefhebbende moeder zou juist tegen de kinderen zeggen voorzichtig te zijn.
Codependent als ik was, maar ook omdat ik zo graag uit de banenpool wilde om van die consulent af te zijn, gaf ik gehoor aan dit dwaze advies van mijn narcistische moeder. Doch met een paar kilometer sneller rijden valt weinig tijdwinst te halen. Dus reed ik op maandags en vrijdags vol stress als een bezetene.
Constant reed ik bijna 50 kilometer boven de maximum snelheid, zodat ik nog net niet mijn rijbewijs kwijt zou raken. Doch natuurlijk lukte het niet om met die extra adressen en afstand de route in dezelfde tijd af te leggen. En dus bleef ook het gezeur aanhouden.
Op een dag zei hij dat hij wel een keer met me mee zou gaan om te laten zien dat het makkelijk kon. Ik zei dat hij dan op een vrijdag of maandag mee moest gaan…
Toen ik de woensdagochtend daarop de bestelauto op kwam halen zat hij al achter het stuur. Hij had tegen de consulent ook nog beweerd de route zelf te hebben gereden, doch al gauw bleek dat hij de route helemaal niet kon. En wanneer hij verkeerd reed kreeg ik ook nog eens de schuld omdat ik de weg niet goed wees!
Pathologisch liegen
Doordat we de korte route reden waren we “op tijd” weer terug. “Zie je nou wel dat het makkelijk kan?”, zei hij triomfantelijk. Mijn opmerking dat dit de korte route was hoorde hij niet eens. En dus had ik die vrijdag weer het bekende gemopper.
Hij kwam terug op dat hij was mee geweest. Ik merkte op dat we toen niet in ’t Zandt geweest zijn. Met een stalen gezicht zei hij “Wij zijn in ’t Zandt geweest!”. Dit was een grove leugen en dat wist hij ook. Maar hij zei het met een overtuigingskracht alsof hij er heilig van overtuigd was.
Opmerkelijk was ook dat deze werkgever nooit naar argumenten luisterde. Hij schreeuwde er overheen en negeerde het vervolgens. Daarbij de grootste onzin uitkramend, om toch maar vooral zijn “gelijk” te halen.
Lange ritten
Ondanks alles kwam ik na een half jaar op proef toch bij hem in dienst. Vanaf toen kreeg ik ook spoedritten, waarvan ook velen naar het buitenland. In deze tijd heb ik heel veel ritten gemaakt naar Duitsland en België. Maar ook waren er ritten naar Polen en Zweden.
Dat lijkt misschien leuk en dat dacht ik aanvankelijk ook. Maar het was onder slechte arbeidsomstandigheden. Je moest maar doorrijden tot je er was, ook al reed je de hele nacht door.
Toen ik naar Zweden moest, een rit van bijna 2000 kilometer (enkele reis), viel ik onderweg bijna in slaap. Ik heb toen de bestelbus geparkeerd en heb onderweg een uur geslapen. Toen ik waker was ben ik verder gereden en tussen de middag had ik de lading afgeleverd.
Op de terugweg heb ik ’s avonds een hotel genomen want ik was helemaal kapot. Daar heb ik 9 uur achterelkaar geslapen. De volgende ochtend ben ik verder gereden en toen ik tussen de middag op de veerboot van Göteborg naar Frederikshaven stond te wachten belde de werkgever.
Hij wilde weten waar ik was en toen ik hem dat vertelde was zijn reactie “Wat, heb je geslapen?!”. Alsof ik twee nachten zonder slaap kon doorrijden…
Intimidatie
Hem aanspreken op de slechte arbeidsomstandigheden was een gevaarlijke onderneming. Woedend werd hij dan. Je kreeg dan stevig de wind van voren, compleet met dreigementen dat hij je zou straffen voor je gezeur en gezanik.
Hoe langer ik bij hem in dienst was hoe verder hij de duimschroeven aandraaide. Uiteindelijk had ik alleen nog maar op zondag vrij. Wanneer je over het uitbetalen van de overuren begon werd je afgesnauwd. Hij ontkende gewoon dat ik die had gemaakt.
Tussendoor waren er inderdaad dagen dat je thuis zat te wachten op een telefoontje voor een rit. Dat beschouwde hij dan als vrije tijd. Doch ik kon geen kant op want ik moest stand-by zijn.
Overigens kwam het ook wel voor dat hij op zondag belde. En wanneer je dan niet bereikbaar was kreeg je op maandag een scheldpartij. Het kwam er dus op neer dat je 24 uur per dag, 7 dagen per week voor hem beschikbaar moest zijn.
Naarmate het op de “stand-by-dagen” langer duurde voor er een telefoontje kwam steeg de spanning. Want het kon zomaar zijn dat je ’s avonds nog naar Zuid-Duitsland werd gestuurd en de hele nacht onderweg was.
Zo had ik eens na zo’n 7 uur rijden om middernacht een lading afgeleverd in een plaatsje onder Stuttgart. Toen ik hem belde om dit te melden vroeg ik of ik de volgende ochtend wel uit kon slapen. “Ja je mag tot 9:00 uur uitslapen” was het antwoord…
Geen eigen leven meer
En zo had ik totaal geen eigen leven meer. Of ik was onderweg, of ik zat op een telefoontje te wachtten. Ik maakte weken van 60 uur en had alleen de zondag om bij te komen.
Soms kwam er nog iemand van het arbeidsbureau langs om te kijken hoe het ging. Deze vertrouwde ik ooit toe dat de werkomstandigheden slecht waren en de overuren niet werden uitbetaald.
De werkgever en ik werden toen uitgenodigd voor een gesprek op het arbeidsbureau. Daar heeft deze werkgever de boel flink lopen manipuleren. Dat begon er al mee dat hij meteen klaagde dat hij zich zo slecht voelde. “Dan zullen we het gesprek kort houden”, zei de medewerker van het arbeidsbureau.
Omdat ik al mijn uren bijhield legde ik de urenstaten op tafel. Doch de werkgever reageerde weer met het bekende gebral. Hij wierp me voor de voeten dat wanneer ik een dag niet werd opgeroepen ik zou lachen. Nou er viel bij deze werkgever weinig te lachen.
Na afloop van het gesprek nam ik de urenstaten weer mee. Er waren wat vage beloftes gedaan, maar er veranderde helemaal niets.
Weer betrapt op een leugen…
Een week later beweerde de werkgever dat de man van het arbeidsbureau hem had opgebeld en had gezegd dat hij mijn urenstaten had nagerekend. Hij zou tot de conclusie zijn gekomen dat ik geen uur teveel had gewerkt.
Ik merkte op dat dit helemaal niet kon omdat ik de urenstaten weer had meegenomen. Daarmee was hij overduidelijk op een leugen betrapt. Doch dit leek hem niets te kunnen schelen en hij bleef de leugen doodleuk herhalen.
Toen ik mij begin 2015 op zoek naar een verklaring voor het gedrag van mijn moeder verdiepte in psychische stoornissen kwam ik een exacte beschrijving van deze situatie tegen. Dit bleek zeer typisch gedrag te zijn van een psychopaat.
Uitspelen
Ook zette deze werkgever het personeel tegen elkaar op. Zo vertelde hij de andere chauffeurs dat ik alleen de leuke ritjes wilde doen. Tijdens het gesprek op het arbeidsbureau had hij nog gezegd dat de anderen daarom een hekel aan me begonnen te krijgen…
Overigens was ik niet de enige die klaagde over de slechte arbeidsomstandigheden. Andere chauffeurs deden dat ook. Sommigen zochten zelfs een andere baan en vertrokken.
Over een van hen zei deze werkgever eens dat die ook altijd liep te kankeren (net als ik). Dat was een opmerkelijke woordkeuze, want hij was zelf herstellende van deze ziekte! Ik vertelde reeds dat voor een psychopaat het woord kanker evenveel betekenis heeft als het woord stoel…
Een van de collega’s was eens zo onverstandig geweest bij een opdrachtgever een boekje open te doen over de slechte arbeidsomstandigheden. Doch deze opdrachtgever was een kennis van de werkgever. Deze vertelde dat doodleuk door en dus kreeg de betreffende collega de wind van voren.
Ook werd deze collega door de werkgever tegenover ons afgeschilderd als een zeikerd. Sommige collega’s gingen hierin mee, waarschijnlijk uit angst voor deze psychopaat. Zelf zweeg ik, want ik realiseerde mij dat ik op dezelfde manier tegenover de collega’s door het slijk werd gehaald.
Overspannen
Uiteindelijk raakte ik zwaar overspannen. Ik herinner me nog dat ik op een zaterdag onderweg was en een knipperlicht bij een overweg begon te branden. Dit is een voorwaarschuwing dat de bomen dicht gaan en dat je moet stoppen.
Maar ik was psychisch zo opgebrand dat de betekenis van deze lichten niet meer tot me doordrong. Ik reed gewoon door, terwijl de spoorbomen al dicht gingen. Nog net op tijd ging ik er onderdoor.
Voor mij was dit een waarschuwing dat het niet goed ging. Maar wat moest ik doen? De werkgever vond het de normaalste zaak van de wereld dat je je voor het minimumloon voor hem kapot werkte…
Op dat moment woonde ik op mezelf. Maar omdat ik geen tijd had eten te maken at ik vaak bij m’n moeder, waarvan ik toen nog niet wist dat ze een narcistische persoonlijkheidsstoornis heeft.
Toen ik op wat mijn laatste werkdag zou blijken na een lange dag werken een telefoontje kreeg dat ik ’s avonds ook nog een rit van ruim 250 kilometer moest doen brandden de stoppen bij me door.
Overstuur kwam ik bij mijn moeder, om tussendoor nog wat te kunnen eten. Ik was amper binnen of de telefoon ging alweer, of ik tussendoor nog even een pakketje op kon halen. Dat heb ik geweigerd.
Die avond heb ik de rit nog gedaan. De volgende dag heeft mijn moeder mij ziek gemeld. Zij was het die toen door pakte. Destijds was ik haar daar dankbaar voor. Achteraf gezien zag ze me al heel lang de vernieling in gaan en nam ze het aanvankelijk nog voor die psychopaat van een werkgever op ook.
Met de kennis van nu denk ik dat ze dat willens en wetens heeft gedaan, om nu ineens de heldenrol te kunnen spelen.
Ziektewet
Ik kwam in de ziektewet terecht en zette het hele verhaal voor de bedrijfsarts op papier. Gelukkig zag deze in dat het geen zin had mij terug naar deze werkgever te sturen.
Tegelijkertijd heb ik dit ook bij de vakbond gemeld. Deze zijn toen voor me achter de niet betaalde overuren aan gegaan en het niet betalen volgens de CAO.
Toen bleek ook nog eens dat hij gebruik maakte van een subsidieregeling waarbij hij mijn salaris tot het minimumloon vergoed kreeg. Het minimumloon was ook wat hij mij uitbetaalde. Ik werkte dus gratis voor hem!
Uiteindelijk leverde dit geintje hem een flinke naheffing op en mij een leuk bedrag op de bankrekening. Doch dat geld was al die ellende van de afgelopen drie jaar niet waard.
De psychopaat ontmaskerd
Het zou zo’n 15 jaar duren voordat ik wist dat deze werkgever (hoogstwaarschijnlijk) een psychopaat was. Dat inzicht kwam toen ik mij na de breuk met mijn moeder ging verdiepen in allerlei psychische stoornissen, om haar zieke gedrag te verklaren. Zie daarvoor ook het artikel “Narcistische moeder”.
Ik verdiepte mij onder andere in psychopathie. In de beschrijving van een psychopaat herkende ik gedeeltelijk mijn narcistische moeder, maar voor de volle honderd procent deze oud werkgever!
Het ziekelijke liegen, het intimideren, het gewetenloos uitbuiten van het personeel, het onderling uitspelen, het paste allemaal in het plaatje. Zelfs het feit dat hij om de haverklap verhuisde bleek typerend te zijn voor een psychopaat.
De charmante psychopaat
En dat een psychopaat er heel goed in is zichzelf charmant voor te doen en anderen om de vinger te wikkelen bleek ongeveer een jaar nadat ik bij deze werkgever was vertrokken.
Dat was toen ik in een re-integratietraject terechtkwam. Hier vertelde ik in het kort mijn verhaal en hoe ik was uitgebuit bij mijn laatste werkgever. Iemand vroeg de naam van het bedrijf.
Toen ik die noemde reageerde iemand verbaasd met “Had jij problemen met…?”. Het bleek een kennis van hem te zijn die zich niet kon voorstellen dat ik problemen had kunnen krijgen met zo’n ‘aardige man’…
Tot zover dit artikel over psychopathie, de verschillen en overeenkomsten tussen een psychopaat en een narcist en mijn eigen ervaring hiermee. Heb je opmerkingen of aanvullingen? Deel het in een reactie. Kennis is macht!
Wil je Herstellen van Narcistisch Misbruik?
