Verborgen narcisme is heel moeilijk te ontdekken. Iemand die een relatie heeft met een verborgen narcist zal zich jarenlang afvragen wat er toch aan de hand is. Vaak komen ze er pas achter wanneer ze reeds volledig zijn opgebrand. In dit artikel bespreek ik de kenmerken van de verborgen narcist, en vergelijk ze waar nodig met de openlijke narcist.
Verborgen narcisme in de psychologische literatuur
In de psychologische literatuur wordt uitgegaan van twee hoofdvormen van narcisme. Openlijk narcisme en verborgen narcisme. Daarbinnen zijn nog een aantal varianten, maar wij behandelen nu de hoofdgroep verborgen narcisten.
De term verborgen narcist kan voor enige verwarring zorgen. Bij verborgen narcisme zou je kunnen denken dat het gaat om een narcist in de meest bekende variant, alleen verbergt deze het dan.
Volgens klinisch psycholoog Abdul Saad is het niet zozeer dat de persoon zijn of haar narcisme op een instrumentale manier verbergt. Het is meer een individu met een bepaalde persoonlijkheidsstructuur die het moeilijker maakt het narcisme op een openlijke manier te uiten.
Verborgen narcisme bij vrouwen en mannen
De meeste vrouwelijke narcisten zijn verborgen narcisten. Dat komt grotendeels door de verschillende rolpatronen. Toch kan verborgen narcisme zowel bij vrouwen als bij mannen voorkomen.
Dit artikel gaat niet specifiek over verborgen narcistische vrouwen of mannen, maar over verborgen narcisme in het algemeen. Over vrouwelijke narcisten schreef ik een apart artikel.
Klik hier om naar het artikel over vrouwelijke narcisten te gaan >>
Verborgen narcisme onbekend bij het publiek
Bij een narcist hebben de meeste mensen een beeld in gedachte van een enorme blaaskaak die altijd in het middelpunt van de belangstelling moet staan.
Het fenomeen verborgen narcisme is echter veel minder bekend. Daardoor worden ze vaak als moeilijke personen gezien, doch zonder dat men doorheeft hoe gevaarlijk een verborgen narcist eigenlijk is!
Verborgen narcisme: Kenmerken
Wat zijn de kenmerken van verborgen narcisme? Dat is een makkelijke vraag, doch het antwoord is gecompliceerd.
Het grote verschil tussen openlijk narcisme en verborgen narcisme is dat de verborgen narcist naast grootheidswaan ook een gevoel van minderwaardigheid kent. Bij een openlijke narcist is dat totaal verdrukt, zij kennen alleen grootheidswaan.
Bij de verborgen narcist wisselen grootheidswaan en gevoelens van minderwaardigheid en schaamte elkaar af. Dat maakt ook dat de verborgen narcist nog meer dan de openlijke narcist gevoelig is voor kritiek.
De minste geringste opmerking over hun, zelfs als het bedoelt is om te helpen, vatten ze op als een persoonlijke aanval en belediging. Een verborgen narcist verdraagt totaal geen kritiek, ook geen opbouwende kritiek.
Daar waar iemand met een gezond gevoel van eigenwaarde begrijpt dat kritiek niet hetzelfde is als een totale afwijzing, is het voor de verborgen narcist een complete vernedering.
Uit eigen ervaring kan ik zeggen dat mijn narcistische moeder altijd furieus reageerde wanneer je haar ergens op aansprak. Het leek dan wel of je haar zojuist het grootst mogelijke onrecht had aangedaan.
De grootheidswaan van de verborgen narcist uit zich op een veel subtielere manier dan bij de openlijke narcist. Dat maakt ook dat ze veel minder snel als narcist herkent worden.
Toen ik begin 2015 tot het inzicht kwam dat mijn moeder een narcist moest zijn was ik verbaasd. Tot dan toe stelde ik mij een narcist ook voor als de bekende blaaskaak. Maar dit had ik nooit bij mijn moeder herkent. Toch kwam alles wat ik over narcisme had gelezen overeen met haar gedrag.
Totdat ik meer over narcisme las en kennis nam van het fenomeen verborgen narcisme. Toen vielen alle puzzelstukjes op hun plaats.
Hoe de verborgen narcist naar zichzelf kijkt
De grootheidswaan van de verborgen narcist is gebaseerd op het negatieve. Dit in tegenstelling tot de openlijke narcist, wiens grootheidswaan is gebaseerd op een overdreven positief zelfbeeld.
Het zelfbeeld van verborgen narcisten is daarentegen meer gebaseerd op gedachten als: “Als anderen maar zouden zien hoe geniaal ik ben” of “Als ik nou maar eens de kans kreeg om…”.
De focus ligt dus net als bij openlijk narcisme op het speciaal zijn. Maar bij verborgen narcisme zit er een element van de underdog in. Van het niet erkent worden. En daardoor ook van het onvervulde.
Dat betekent ook dat verborgen narcisten geen “winnaars” zijn in de zin van wat we daar in onze maatschappij onder verstaan. In tegenstelling tot openlijke narcisten zullen verborgen narcisten niet zo snel kunnen stijgen in de hiërarchie.
Maar ook de verborgen narcist wil wel als “winnaar” gezien worden. Er zit dus een kloof tussen hun geïdealiseerde valse zelf, en hun maatschappelijke positie.
Deze kloof overbruggen ze door obsessief te focussen op wat hun grootsheid blokkeert. Ze stellen anderen daarvoor verantwoordelijk en zijn zeer haatdragend tegen hen.
Een ander groot verschil is dat de openlijke narcist zogenaamde “neerwaartse sociale vergelijkingen” maakt. Dat wil zeggen dat ze zichzelf beter achten dan anderen en dus op hen neerkijken.
Bij verborgen narcisme ligt dit anders. De verborgen narcist maakt zogenaamde “opwaartse sociale vergelijkingen”. Ze zijn zich op een pijnlijke manier bewust dat ze niet bovenaan in de hiërarchie staan. Dat triggert afgunst en wrok jegens hen die boven hen staan.
Dus nog meer dan bij openlijke narcisten geldt voor verborgen narcisten dat ze jaloers zijn. Ze kunnen het maar moeilijk verdragen wanneer ze zien dat iemand anders succesvoller is dan zij.
Hoe de verborgen narcist naar anderen kijkt
Doordat een verborgen narcist niet de “winnaarsrol” kan spelen zoals de openlijke narcist dat doet, spelen ze de “slachtofferrol”. Ze proberen aandacht en sympathie te krijgen door zielig te doen.
In het artikel “Waarom kwetste een narcist je?” vertelde ik dat mijn narcistische moeder een brief, die ik haar had geschreven, aan anderen liet lezen. Dit om aan te tonen hoe “slecht” ik wel niet zou zijn. Dit past helemaal in het plaatje van de slachtofferrol spelen.
Dat deze brief uit wanhoop werd geschreven omdat ze al tientallen jaren niet over de geestelijke mishandelingen tijdens mijn jeugd wilde praten dringt totaal niet tot haar door. Integendeel. Ik ben voor haar de boeman die haar valse zelf heeft aangevallen.
Wanneer je een verborgen narcist voor het eerst ontmoet zal diegene al gauw met zielige verhalen komen. Zo zal een vrouwelijke narcist in een romantische setting al gauw gaan vertellen over haar slechte ex-vriendjes.
Door zichzelf als het slachtoffer neer te zetten triggeren ze het medeleven van mensen die veel empathie hebben. Dit is dan ook een groep die extra veel kans loopt tegen een narcistische partner aan te open.
Zie ook het artikel: Narcisten aantrekken
Wat verborgen narcisme zo gevaarlijk maakt is dat het zo moeilijk te herkennen is. De verborgen narcist, vooral de vrouwelijke narcist, zet een beeld van zich neer als zachtaardig en zorgzaam.
De verborgen narcist lijkt zich ook zeer bewust te zijn van sociale normen. Dat komt mede doordat ze extreem gevoelig zijn voor kritiek. De verborgen narcist zal dan ook niet snel afwijkend gedrag vertonen of een afwijkend standpunt innemen.
Dit weer in tegenstelling tot de openlijke narcist, die zich juist helemaal niets aantrekt van sociale normen.
Terwijl ik schrijf over sociale normen moet ik denken aan iets dat ik ooit in de trein meemaakte. Ik wil de persoon niet het etiketje van openlijke narcist opplakken, maar het gedrag was op z’n minst eigenaardig te noemen.
Ik zat eens in de trein toen er een medepassagier binnenkwam en ging zitten. Hij legde zijn benen op de bank voor hem, pal naast iemand anders. Niet bepaald sociaal gedrag. Maar hij deed dit met een vanzelfsprekendheid alsof het de gewoonste zaak van de wereld was.
Daarbij gedroeg hij zich buitengewoon joviaal en communicatief. Op zo’n manier dat daardoor niemand er wat van durfde te zeggen.
Conformisme
De verborgen narcist presenteert zichzelf dus als iemand die zich conformeert aan de sociale normen. Doch dit doen ze alleen wanneer er anderen bij zijn. Een op een met hun slachtoffers tonen ze hun agressie.
De voorlaatste keer dat ik bij mijn narcistische moeder was gebeurde ook zoiets. Kort daarvoor was eigenlijk de bom al gebarsten en ik had haar een e-mail gestuurd. Die dag zou ze mijn haar knippen, en terwijl ze dat deed vroeg ik haar of ze de e-mail al had gelezen.
Ze ontkende deze te hebben gelezen, en toen ik er op doorging reageerde ze agressief. “Ophouden!” zei ze op intimiderende toon. Ik besloot het er voor dat moment maar bij te laten.
Toen we even later weer in de woonkamer zaten bij haar vriend deed ze weer gemaakt vriendelijk, alsof er niets aan de hand was.
Twee gezichten
In het publieke domein is verborgen narcisme moeilijk te herkennen, doordat de verborgen narcist zich sociaal gedraagt. Doch wanneer anderen niet meekijken zijn ze wreed en gemeen.
Er zijn twee manieren waarop verborgen narcisten hun slachtoffers bewerken.
De eerste methode is die van manipulatie. Ze presenteren zichzelf als een zachtaardig, zorgzaam en ongevaarlijk persoon. Op deze manier krijgen ze wat ze willen, zonder dat de ander zich bedreigt voelt.
De tweede methode is veel agressiever. Deze passen ze toe wanneer ze een op een met hun slachtoffer zijn. Ze tonen dan hun agressie en degene die hen in hun ogen onrecht heeft aangedaan (lees hun valse zelf niet heeft bevestigd) krijgt een (meestal) psychische afstraffing.
Valse complimenten
Een specialiteit van de verborgen narcist is het geven van valse complimenten.
Zo kan een vrouwelijke narcist tegen een vriendin zeggen: “Wat heb je een mooie jurk aan”. De vriendin denkt dat ze een compliment krijgt en bedankt haar. Waarna ze vervolgens zegt: “Alleen past hij niet bij jou”.
Maar het kan ook veel subtieler. Door de intonatie kunnen ze de boodschap heel anders laten overkomen dan wat er letterlijk gezegd wordt.
Ook kunnen ze opmerkingen maken over een onderwerp dat gevoelig ligt bij degene die ze op de korrel hebben. De omstanders weten dan niet dat dit voor diegene een rotopmerking is en slaan er geen acht op. Maar wanneer het slachtoffer hier terecht boos om wordt is diegene in de ogen van de omstanders degene die moeilijk doet.
Geen gevoel voor humor
Narcisten in het algemeen hebben weinig gevoel voor humor. Voor verborgen narcisten geldt dit in het bijzonder. Soms faken ze een “gevoel voor humor” en lachen gemaakt.
Maar het enige waar een narcist echt om kan lachen is het leed van anderen. Vooral wanneer ze dit zelf hebben veroorzaakt.
Roddelen
Verborgen narcisten roddelen graag over anderen. Ze horen hun “vrienden” uit, doch zo gauw deze de ruimte heeft verlaten worden de geheimen met anderen gedeeld.
Dit is tevens een waarschuwing (verborgen boodschap) voor degenen met wie deze informatie wordt gedeeld: Pas op dat je niets over mij verteld, anders onthul ik ook jouw geheimen.
Waar kom je verborgen narcisme tegen?
Het moge bekend zijn dat openlijke narcisten zich vaak op hoge posities in het bedrijfsleven en de politiek bevinden. De verborgen narcist daarentegen vervult veelal de lagere posities.
Toch weten veel verborgen narcisten zich in te werken in een machtsstructuur. Je vindt ze vaak in het middenmanagement, in posities die ze enige macht over anderen geeft.
Bureaucratie
Ook bureaucratische posities zijn geliefd bij verborgen narcisten. Ze kunnen daar straffen uitdelen en het leven van mensen moeilijk maken.
Toen ik hiervan kennis nam moest ik denken aan de tijd dat ik was “ondergebracht” in de banenpool (1997 – 1998). Hier was een consulent die niet bepaald geliefd was. Regelmatig kwamen vrouwelijke collega’s huilend zijn kantoor uit. Dat hij zo gehaat was begreep ik nog beter toen ik meer met hem te maken kreeg.
In 1998 kwam er een nieuwe “collega” die ik met de kennis van nu zou willen omschrijven als een regelrechte psychopaat. Deze persoon had het op mij gemunt. Zijn gepest, volgens hem allemaal mijn eigen schuld, leidde ertoe dat ik overspannen thuis kwam te zitten.
Dat was het moment dat deze consulent zich meer met mij ging bemoeien. Ik werd door hem behandeld als iemand die de kantjes er wat vanaf probeerde te lopen. En uiteindelijk dwong hij me ertoe mee te doen aan het zogenaamde “Sneeuwbalproject”.
Dat “Sneeuwbalproject” betekende dat je met een groep in Noorwegen ging bivakkeren. Onder de groepsleden bevonden zich ex junks, alcoholisten en andere probleemgevallen. Enkele daarvan hadden het op mij gemunt. Dat ging zo ver dat een me dreigde aan een mes te rijgen.
Echt een project waar je mee geholpen bent wanneer je overspannen bent…
Natuurlijk kan ik deze consulent niet zomaar diagnosticeren als verborgen narcist. Maar zijn sadistische gedrag op de machtspositie die hij bekleedde geeft wel te denken.
Internettrollen
Tot slot nog een andere maatschappelijke misstand…
We hebben vast allemaal weleens met ze te maken gehad. Die vervelende mensen op internet die er behagen in scheppen onbekende mensen willekeurig te beledigen. Internettrollen noemen we ze. Eigenlijk sluit dit gedrag exact aan op verborgen narcisme…
Natuurlijk mag ik op basis van berichten op internet niet iemand het etiketje verborgen narcist opplakken. Doch de overeenkomsten in gedrag zijn groot.
In de anonimiteit van het internet durven deze types hun haat en agressie de vrije loop te laten. Zonder consequenties kunnen ze willekeurig mensen krenken. Dat maakt het internet tot een walhalla voor verborgen narcisten!
Tot zover mijn uiteenzetting over verborgen narcisme. Heb je nog aanvullingen of opmerkingen? Deel het in een reactie. Kennis is macht!
Wil je Herstellen van Narcistisch Misbruik?
