Reeds eerder besteedde ik aandacht aan de tactieken van de narcist, waaronder gaslighting. Gaslighting is een vorm van manipulatie die narcisten veel toepassen. In dit artikel ga ik uitgebreid in op deze tactiek, met voorbeelden uit eigen ervaring. Ook vertel ik je hoe je je tegen gaslighting kunt wapenen.
Wat is gaslighting?
Gaslighting is een vorm van manipulatie met als doel twijfel te zaaien bij een individu of groep, in de hoop dat zij hun eigen geheugen, perceptie en gezond verstand in twijfel gaan trekken.
Dit kan bijvoorbeeld door de werkelijkheid ronduit te ontkennen, of door zichzelf bloedserieus tegen te spreken zonder ook maar een spier te vertrekken. Het slachtoffer gaat hierdoor twijfelen aan de eigen waarneming.
Herkomst van de term gaslighting
Gaslighting is een Engelse term die je in het Nederlands het beste zou kunnen vertalen als het gaslichteffect.
Het gebruik van deze term is ontstaan uit het toneelstuk ‘Gaslight’ en de respectievelijke verfilmingen daarvan. In dit verhaal draait de echtgenoot zo nu en dan de gaslamp naar een wat lagere stand. De vrouw merkt dit op, maar de man ontkent in alle toonaarden.
De man speelt er op aan dat ze de laatste tijd wat bijziend overkomt. De vrouw gaat twijfelen tot het punt dat ze aanneemt dat het licht niet zwakker wordt, zoals haar man beweert, maar haar ogen wel, zoals waar haar man op zinspeelde.
De term gaslighting wordt tegenwoordig gebruikt in wetenschappelijke literatuur en politieke journalistiek.
Bron Wikipedia
Gaslighting en narcisme
Laat ik beginnen te zeggen dat gaslighting niet alleen maar door narcisten wordt toegepast. Ook andere toxische personen kunnen gebruik maken van deze manipulatietechniek. Doch in dit artikel behandel ik gaslighting toegepast door narcisten.
Over het fenomeen gaslighting en narcisme schreef de Amerikaanse psychoanalytica Robin Stern het boek “Het gaslighteffect – Verborgen narcisme”. In dit boek beschrijft ze hoe narcisten gaslighting toepassen.
Gaslighting kan subtiel worden toegepast door bijvoorbeeld een afspraak te ontkennen of dingen zoek te maken. Maar het kan ook minder subtiel door het slachtoffer voor dom of gek uit te maken. En zo worden slachtoffers van gaslighting langzaam gek gemaakt.
Robin Stern geeft in dit boek ook concrete oplossingen over hoe je los kunt komen van een narcist die gaslighting toepast. Een waardevol boek voor iedereen die met gaslighting en narcisme te maken heeft.
Hoe herken je gaslighting?
Hieronder geef ik de kenmerken waaraan je kunt herkennen dat je het slachtoffer bent van gaslighting:
- Je twijfelt altijd aan jezelf
- Je verbergt het misbruik dat je ondergaat voor de buitenwereld
- Je hebt weinig zelfvertrouwen
- Je hebt moeite met het nemen van beslissingen
- Je hebt het gevoel niets goed te kunnen doen
De vijf signalen van gaslighting vallen samen in het feit dat de narcist je steeds heeft doen geloven dat je alles verkeerd waarneemt.
Je gaat daardoor twijfelen aan jezelf en verbergt het misbruik. Daardoor heb je weinig zelfvertrouwen, waardoor je moeilijk beslissingen kunt nemen uit angst het helemaal verkeerd te doen.
Hoe mijn narcistische moeder gaslighting toepaste
Doordat ik al van kinds af aan onder invloed van mijn narcistische moeder stond was ik mij niet bewust van het feit dat ze gaslighting toepaste. Veruit de meeste gevallen zal ik me niet eens meer weten te herinneren. Toch zijn er een paar dingen blijven hangen waarin ik nu als volwassene de gaslighting herken.
Zoekgeraakte voorwerpen
Wat ik me uit mijn kindertijd herinner is dat er regelmatig iets zoek was. Ik wist dan heel zeker dat ik het op een bepaalde plek had neergelegd, maar daar was het dan niet meer. En altijd was het moeder die het weer terugvond…
Als kind dacht ik dat ze heel goed kon zoeken. Maar nu denk ik, of weet het eigenlijk wel zeker, dat ze het zelf had weggepakt.
Vals spel
Een ander incident dat ik me herinner is dat ze me tijdens een gezelschapsspel ineens beschuldigde van valsspelen. “Oh, dat is gemeen!” riep ze uit. Volgens haar had ik stiekem een pion verzet. Nou ben ik wel een fanatiekeling met spelletjes, maar een valsspeler ben ik zeker niet!
Destijds dacht ik dat er een misverstand was. Door de voorgaande zetten te reconstrueren wilde ik haar bewijzen dat ik de pion niet had verzet. Maar hoe ik haar ook probeerde te overtuigen dat ze zich vergiste, ze bleef maar volhouden dat ik vals speelde.
Nu weet ik dat dit een staaltje gaslighting was. Ze weet dat ik iemand ben met een groot rechtvaardigheidsgevoel en er niet tegen kan wanneer ik wordt beschuldigt van iets dat ik niet heb gedaan. Waarschijnlijk zal ze hebben genoten van mijn wanhopige pogingen het recht te zetten…
Afspraak
Ook op latere leeftijd haalde ze nog van dit soort streken uit. Het volgende voorbeeld vond ergens tussen 2010 en 2015 plaats. Destijds woonde ze samen met haar nieuwe vriend (lees slachtoffer).
We hadden afgesproken dat ik bij hen langs zou komen. Doch toen ik op het afgesproken tijdstip aanbelde bleek er niemand thuis. Ik keerde bezorgd weer huiswaarts.
Toen ik haar later aan de telefoon had ontkende ze doodleuk dat we een afspraak hadden. Achteraf vraag ik me af wat ze haar vriend destijds heeft wijsgemaakt. Misschien wel dat ik niet helemaal goed in m’n bovenkamer ben.
Hoe een toxische “vriend” gaslighting toepaste
In het artikel “Narcistische vriendschap?” vertelde ik over een toxische “vriend” die ik Jan noem. Ook deze paste een vorm van gaslighting toe.
Zo imiteerde ik een keer een oud leraar die met een Amsterdams accent sprak. Jan vond dat nogal grappig en jutte me op om met dat accent een ‘prank call’ te doen bij een kennis.
Ik wilde dat aanvankelijk helemaal niet, doch hij bleef maar doordrammen. En aangezien mijn wil door mijn toxische opvoeding toch al behoorlijk was gebroken gaf ik uiteindelijk toe.
Na mijn ‘prank call’ nam hij het over en sprak af om langs te gaan. Zo zaten we even later bij die bewuste kennis. Daar was nog een andere pestkop op bezoek en de stemming was al gauw anti mij.
Op een bepaald moment vroeg Jan op theatrale wijze aan de kennis wat hij van mij vond. Deze zei dat hij die ‘prank call’ van mij niet sociaal vond. Dat was nogal overdreven omdat ik geen vulgaire taal had uitgekraamd tijdens de ‘prank call’.
Ik reageerde door te zeggen dat Jan me daartoe had aangezet. Doch Jan ontkende dit met een stalen gezicht! Ik was verbijsterd over zijn acteertalent. Hij speelde het zo overtuigend dat niemand mij geloofde. Dat wilden ze trouwens ook niet omdat ik toch al hun mikpunt van pesterijen was.
Overigens had Jan die avond blijkbaar iets nieuws geleerd. Want sindsdien riep hij vaak in gezelschap “We houden het wel een beetje sociaal hé!”. Tja, degene die zichzelf hoogst asociaal gedraagt roept anderen op tot sociaal gedrag…
De gevolgen van gaslighting
Het gevolg van gaslighting is dat het slachtoffer verward raakt en aan de eigen waarneming begint te twijfelen. En daarmee wordt het ook meer en meer afhankelijk van de narcist, welke zich als rots in de branding opstelt.
Als ik kijk naam m’n vader, die twintig jaar met een narcistische vrouw was getrouwd, dan zie ik duidelijk de sporen van gaslighting. Zo stelt hij zich erg afhankelijk van anderen op en durft hij nauwelijks beslissingen te nemen.
Zelf heb ik hier gelukkig minder last van. Wel heb ik lange tijd me in mijn beslissingen laten beïnvloeden door mijn narcistische moeder. Doch nu neem ik mijn eigen beslissingen en ben niet meer bezig wat zij daarvan zou vinden.
In de overlevingsmodus
Ook heb ik door alle narcistische manipulaties en gaslighting sinds mijn prille jeugd een soort zelfbescherming opgebouwd. Mijn overlevingstactiek als kind was toegeven, maar voor mezelf beter weten.
Dat maakt dat ik in de ogen van de omgeving ga twijfelen, doch diep van binnen precies weet hoe het zit. Dit komt naar voren in het volgende voorbeeld.
De shoarmzaak
Het zal ergens eind jaren 80 of begin jaren 90 zijn geweest. Ik was rond de twintig en ging regelmatig uit in het weekend. Een vaste afsluiting van een avondje stappen was een broodje shoarma eten.
Ik was die nacht alleen op stap geweest en bestelde in een shoarmazaak een broodje shoarma, dat ik meteen betaalde.
Doch toen ik het broodje op had wilde de man achter de balie dat ik het nog een keer betaalde. “Nee, ik heb het al betaald toen je het me gaf” zei ik. “Komop, betalen!” zei hij vervolgens op agressieve toon.
Ik herhaalde nogmaals dat ik al had betaald. “Bij wie heb je dan betaald?” vroeg hij boos, alsof hij ervan overtuigd was dat ik nog niet had betaald.
Het was deze combinatie van vraagstelling en de agressieve intonatie die me in de overlevingsmodus plaatste. Ogenschijnlijk leek ik nu te twijfelen, terwijl ik wist dat ik aan hem had betaald.
“Aan jou” stamelde ik. Iemand die het vanaf hier zou gadeslaan zou me waarschijnlijk niet geloven, omdat door de overlevingsmodus de overtuigingskracht ontbrak.
Gelukkig kwam iemand die alles had meegekregen me te hulp. “Hij heeft al betaald” zei hij vastberaden. Daarop haalde de man achter de balie bakzeil met een “Oh, oh”.
NB: Later hoorde ik dat deze shoarmaverkoper deze truc vaker uithaalde, waarschijnlijk om zijn salaris aan te vullen. Zijn poging klanten dubbel te laten betalen had zelfs al eens tot een vechtpartij geleid.
Wat kun je tegen gaslighting doen?
Wanneer je jezelf herkent in de eerder genoemde kenmerken van gaslighting is het zaak je daarvan te ontdoen. Hieronder leg ik een aantal stappen uit die je moet zetten om de gevolgen van gaslighting van je af te schudden.
Bewustwording
De eerste stap is bewustwording van het feit dat er gaslighting op je is toegepast. Daardoor begrijp je dat jij niet degene bent die gek is en dat er niets mis is met je beleving.
Ontdoe je van je misbruiker
De tweede stap om je te onttrekken aan gaslighting – en narcistisch misbruik in het algemeen – is het contact verbreken met je misbruiker. Ja ik weet het, dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Wanneer je bijvoorbeeld samen kinderen hebt is dat al een stuk moeilijker.
Daarnaast zijn slachtoffers vaak erg goed in het bedenken van redenen om dat niet te doen. Lees daarover meer in het artikel “De narcist verlaten – Wat houdt je tegen?”
Hulp zoeken
De derde stap is om hulp zoeken. Ten eerste raad ik aan om professionele hulp te zoeken. Maar daarnaast is een goede vriend met wie je dit kunt bespreken ook belangrijk.
Maak echter niet de fout om hulp te zoeken bij een gemeenschappelijke kennis. Deze kent de narcist alleen als het imago dat hij of zij naar de buitenwereld ophoudt. Daardoor is de kans groot dat ze je niet geloven en onbewust de gaslighting voortzetten.
Lees ook het artikel “De 7 valkuilen voor slachtoffers van narcistisch misbruik”
Het beste zoek je, naast professionele hulp, contact met lotgenoten. Dat kan bijvoorbeeld via het lotgenotenforum van deze website.
Werk aan je zelfvertrouwen
De vierde stap is om te werken aan je zelfvertrouwen. Zelf heb ik veel baat gehad bij de cursus “Blijvend zelfvertrouwen” van Frank de Moei.
In deze cursus leer je inzicht te krijgen in je eigen gedachtepatronen om uiteindelijk een gezond zelfvertrouwen op te bouwen. Stap voor stap wordt je begeleid door dit proces.
De cursus bestaat uit 12 lessen die je wekelijks per e-mail ontvangt. Naast theorie bevatten ze ook vragen en opdrachten die je direct in de praktijk kunt oefenen.
Stel duidelijke grenzen
De vijfde stap is om duidelijke grenzen te stellen en deze te bewaken. Als iemand je iets vraagt dat je niet wilt of waar je je niet goed bij voelt zeg dan nee!
Het bewaken van je grenzen hangt samen met je zelfvertrouwen en de overtuiging dat je evenveel rechten hebt als iedereen.
Toxische personen zullen ons proberen te manipuleren en ons dingen laten doen die we niet willen. Herken deze manipulatie en houd voet bij stuk.
Blijf werken aan jezelf
Het is altijd belangrijk te blijven werken aan je eigen ontwikkeling, ongeacht wat je leeftijd is. Dit geldt voor iedereen, maar vooral wanneer je herstellende bent van narcistisch misbruik is dit uitermate belangrijk.
Maak echter niet de fout dat je jezelf wilt veranderen voor anderen. Zorg dat je de beste versie van jezelf wordt, maar blijf vooral jezelf.
Zie ook onze hulpprogramma’s >>
Tot zover dit artikel over gaslighting. Herken je er dingen in of heb je aanvullingen of opmerkingen? Deel het in een reactie. Kennis is macht!
Wil je Herstellen van Narcistisch Misbruik?
