In de media horen we steeds vaker de term femicide: het doden van een vrouw, puur omdat zij vrouw is. Het begrip roept heftige emoties op en wordt regelmatig gekoppeld aan een maatschappelijk debat over mannengeweld en ongelijkheid tussen de seksen.
Onder deze brede paraplu vallen echter veel verschillende vormen van geweld, van eerwraak tot seksueel geweld en van huiselijk geweld tot partnerdoding. In dit artikel wil ik de focus leggen op partnergeweld dat escaleert in moord. Daarbij stel ik de vraag: is dit werkelijk een mannenprobleem? Of kijken we misschien over een belangrijker oorzaak heen – namelijk narcisme?
Het patroon achter partnergeweld
Wanneer je de verhalen leest of hoort van familieleden van vrouwen die door hun (ex-)partner zijn gedood, valt telkens hetzelfde patroon op. Deze vrouwen worden vaak langzaam maar zeker geïsoleerd van familie en vrienden.
De partner wil volledige controle: over haar sociale contacten, haar werk, haar financiën, soms zelfs over haar kleding of dagindeling. Wanneer de vrouw afstand probeert te nemen of de relatie wil beëindigen, volgt vaak stalking. De controle wordt opgevoerd, de dreigementen worden ernstiger en in sommige gevallen mondt dit uit in de ultieme vorm van controle: moord.
Bekijk de hele podcast hier >>
Dit patroon is opvallend consistent. Het lijkt niet te gaan om willekeurige ruzies of een plotselinge impuls, maar om een systematische vorm van machtsuitoefening.
Toch wordt in de publieke discussie vooral gesproken over mannen die vrouwen doden. Alsof het louter een biologisch of cultureel gegeven is dat mannen nu eenmaal gevaarlijk zijn voor vrouwen. Maar die redenering doet geen recht aan de complexiteit – en kan zelfs afleiden van waar het werkelijk om gaat.
Femicide en de olifant in de kamer: narcisme
Wie bekend is met de kenmerken van de narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) herkent in dit patroon onmiddellijk de klassieke gedragingen van een narcist. Isolatie, totale controle, stalking, emotionele manipulatie. Het zijn stuk voor stuk gedragingen die passen bij iemand die lijdt aan deze stoornis.
De narcist kan niet omgaan met verlies van controle. Een partner die zich losmaakt, wordt ervaren als een ondraaglijke krenking. Voor een narcist is dit een bedreiging van zijn of haar zelfbeeld en macht. En omdat de narcist alles in het werk stelt om controle te behouden of te herwinnen, kan het gedrag escaleren naar geweld. In extreme gevallen eindigt dat in moord.
Natuurlijk is het belangrijk om te zeggen dat niet elke narcistische partner zover gaat. De meerderheid pleegt geen moord. Maar het onderliggende patroon van controle en manipulatie is wel kenmerkend.
En precies dat patroon komt steeds terug in de verhalen over femicide. Het ligt daarom voor de hand om partnergeweld en femicide niet alleen te zien als een genderkwestie, maar ook – en misschien vooral – als een narcismeprobleem.
Femicide en het belang van de juiste duiding
Het benoemen van narcisme als mogelijke kern van partnergeweld is niet bedoeld om mannen als groep vrij te pleiten. Statistisch gezien zijn de meeste plegers van partnerdoding inderdaad mannen. Maar door het probleem uitsluitend in termen van geslacht te duiden, lopen we het risico om niet te kijken naar de werkelijke psychologische mechanismen die spelen.
Wanneer we erkennen dat narcisme een belangrijke rol kan spelen, wordt ook duidelijk waarom niet alle mannen gevaarlijk zijn, en waarom ook vrouwen soms dader zijn van partnergeweld. Het probleem ligt niet in mannelijkheid op zich, maar in een ernstige persoonlijkheidsstoornis die zich uit in extreme controledrang en gebrek aan empathie.
Het gevaar van simplificatie bij femicide
Door femicide primair te bestempelen als een mannenprobleem, kan het beleid zich gaan richten op verkeerde oplossingen. Denk aan campagnes die mannen in het algemeen aanspreken, of maatregelen die vooral symbolisch zijn maar weinig doen voor de vrouwen die daadwerkelijk gevaar lopen.
Veel effectiever is het om te kijken naar de kenmerken van narcistisch misbruik en die vroegtijdig te signaleren. Want juist in de beginfase van een relatie lijkt narcistisch gedrag vaak onschuldig of zelfs charmant: intense aandacht, veel complimenten, het gevoel dat je ‘speciaal’ bent. Pas later worden de tekenen van controle zichtbaar – en tegen die tijd is het voor de partner vaak al moeilijk om zich los te maken.
Wat kan helpen bij het voorkomen van femicide?
Het is cruciaal dat zowel slachtoffers als hun omgeving beter leren herkennen wanneer er sprake is van ongezonde, narcistische patronen. Signalen zoals:
- een partner die je steeds meer losweekt van familie en vrienden
- voortdurende kritiek of subtiele manipulatie
- extreme jaloersheid of achterdocht
- dreigementen of stalking bij het beëindigen van de relatie
Door deze signalen serieus te nemen, kan er eerder worden ingegrepen. Ook professionals zoals hulpverleners, politie en rechters zouden meer bewustzijn moeten hebben van narcisme. Wanneer partnergeweld wordt behandeld alsof het gaat om een gewone relatiecrisis of communicatieprobleem, wordt het werkelijke gevaar onderschat.
Bekijk de hele podcast hier >>
Conclusie
Femicide is een gruwelijke realiteit die levens verwoest en gezinnen ontwricht. De maatschappelijke discussie richt zich vaak op de tegenstelling tussen mannen en vrouwen, maar daarmee missen we de kern. De rode draad in de meeste verhalen van partnerdoding is narcisme. De allesverslindende behoefte aan controle, het onvermogen om verlies te accepteren en het gebrek aan empathie voor de ander.
Door femicide te begrijpen als een narcismeprobleem in plaats van louter een mannenprobleem, krijgen we betere handvatten om het te voorkomen. Het betekent dat we slachtoffers beter kunnen beschermen door signalen van narcistisch misbruik eerder te herkennen. En het betekent dat we niet langer in algemeenheden hoeven te spreken, maar gericht kunnen kijken naar de dynamieken die werkelijk leiden tot deze tragische uitkomsten.
Uiteindelijk gaat het er niet om mannen als groep te beschuldigen, maar om gedrag te herkennen dat levensgevaarlijk kan zijn. Narcisme speelt daarbij een centrale rol en mag niet langer worden genegeerd. Deel daarom dit artikel met zoveel mogelijk mensen – het is cruciaal dat dit inzicht wijd verspreid wordt.