Ouderverstoting is een pijnlijke en complexe dynamiek die vaak voorkomt wanneer narcisme een rol speelt binnen het gezin. In situaties waarin een ouder met narcistische trekken of een narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) betrokken is, ontstaan er patronen van manipulatie die het kind tegen de andere ouder opzetten. Dit proces – ook wel oudervervreemding genoemd – laat diepe sporen na.
Bekijk hier de podcast ‘Het Verdwenen Ouderschap: Narcisme en Ouderverstoting’ en ontdek hoe narcisten kinderen manipuleren om de band met de andere ouder te verbreken. Wil je meer weten? Lees verder onder de video.
Wat is ouderverstoting?
Ouderverstoting ontstaat wanneer een kind zich afkeert van één ouder, vaak door beïnvloeding van de andere ouder. Meestal gebeurt dit na een scheiding, maar het kan ook binnen intacte gezinnen voorkomen. Als narcisme meespeelt, raakt het kind verstrikt in een web van subtiele manipulatie, verdraaiingen en emotionele druk.
De narcistische ouder wil controle houden over het kind en gebruikt het vaak als wapen tegen de andere ouder. Dit gebeurt meestal zonder dat het kind doorheeft dat het wordt ingezet in een destructief spel.
Zelf heb ik dit als kind ook mee geemaakt. Nadat mijn ouders waren gescheiden probeerde mijn narcistische moeder mij tegen mijn vader op te zetten en wilde ze dat ik hem links liet liggen. Toen haar dat niet lukte kreeg ik dagelijks de volle laag. Over deze inktzwarte periode uit mijn leven vertel ik uitgebreid in het artikel ‘Narcistische moeder‘.
De rol van narcisme in ouderverstoting
Een narcistische ouder heeft vaak de behoefte aan controle, macht en het behouden van een positief zelfbeeld. In de context van een scheiding of een conflict binnen het gezin kan de narcistische ouder het kind inzetten als pion in een machtsstrijd tegen de andere ouder. Dit gebeurt subtiel en geleidelijk. Typische manipulatietechnieken die narcisten gebruiken, zijn gaslighting, projectie, emotionele chantage en het opwekken van schuldgevoelens bij het kind.
In de videocast ‘Het Verdwenen Ouderschap: Narcisme en Ouderverstoting’ bespreken wij hoe deze manipulatie werkt. Kinderen krijgen bijvoorbeeld te horen dat de andere ouder “raar” of “gevaarlijk” is, of dat die ouder hen minder zou liefhebben. De narcist stelt zich op als de beschermengel, terwijl de andere ouder wordt neergezet als vijandig of onbetrouwbaar. Het kind komt hierdoor terecht in een loyaliteitsconflict en wordt langzaam van de verstoten ouder vervreemd.
De fases van ouderverstoting
Ouderverstoting door narcisme kent vaak de volgende fases:
1. Beïnvloeding en subtiele manipulatie:
De narcist zaait twijfel over de verstoten ouder.
2. Loyaliteitsconflict:
Het kind ervaart stress en raakt innerlijk verscheurd.
3. Openlijke afwijzing:
Het kind zoekt excuses om de verstoten ouder te vermijden.
4. Vervreemding:
Uiteindelijk wijst het kind de verstoten ouder volledig af.
Cognitieve dissonantie versterkt dit proces. Het kind kiest voor de ‘veiligere’ optie – de narcistische ouder – omdat het emotioneel te pijnlijk is om de waarheid onder ogen te zien.
Wat is cognitieve dissonantie?
Cognitieve dissonantie is een psychologisch begrip dat verwijst naar de innerlijke spanning of het ongemak dat iemand ervaart wanneer er tegenstrijdige gedachten, overtuigingen of gedragingen met elkaar botsen.
Met andere woorden: je hebt twee (of meer) ideeën of gevoelens die niet met elkaar stroken, en dat veroorzaakt stress of ongemak. Mensen proberen deze spanning vaak te verminderen door hun overtuigingen of gedrag aan te passen.
Voorbeeld in de context van ouderverstoting
Een kind dat is opgegroeid met een narcistische ouder kan bijvoorbeeld het volgende ervaren:
Oude overtuiging: “Mama/papa is lief en zorgt goed voor mij.”
Nieuwe boodschap van de narcistische ouder: “Mama/papa is slecht en onveilig.”
Omdat beide niet tegelijk waar kunnen zijn, ontstaat cognitieve dissonantie. Het kind lost deze spanning vaak op door de narcistische ouder te geloven (uit angst, afhankelijkheid of loyaliteit), en de andere ouder onterecht af te wijzen.
In situaties van narcistisch misbruik zorgt cognitieve dissonantie er dus voor dat slachtoffers soms tegen beter weten in de ‘verkeerde’ partij geloven, simpelweg omdat het emotioneel veiliger voelt.
Gevolgen van ouderverstoting en narcisme
Voor het kind betekent ouderverstoting dat het opgroeit zonder de liefde, zorg en aanwezigheid van één van de ouders. Dit heeft grote gevolgen voor de emotionele ontwikkeling. Kinderen die slachtoffer zijn van ouderverstoting kampen vaak met angst, onzekerheid, problemen in relaties en een verstoord zelfbeeld. De gevolgen van ouderverstoting kunnen tot ver in de volwassenheid doorwerken.
Voor de verstoten ouder betekent dit vaak verdriet, machteloosheid en een langdurig rouwproces, zelfs als het kind nog leeft. Dit wordt in de videocast treffend omschreven als ‘rouw zonder begrafenis’.
Wat kun je doen als verstoten ouder?
De videocast benadrukt dat juridische stappen soms noodzakelijk zijn, maar vaak weinig effect hebben, zeker wanneer instanties onvoldoende kennis hebben van narcisme en ouderverstoting. De narcistische ouder weet vaak de situatie zo te manipuleren dat de verstoten ouder emotioneel reageert – bekend als ‘reactive abuse’ – wat kan leiden tot onbegrip vanuit de omgeving en autoriteiten.
De belangrijkste adviezen uit de videocast zijn:
- Blijf kalm en zoek professionele hulp van iemand met ervaring in narcistisch misbruik.
- Focus op het herstellen van je eigen balans en zelfvertrouwen.
- Voorkom touwtrekken met je kind. Dit maakt de situatie vaak erger.
- Houd de deur open: laat je kind weten dat je er altijd voor hem of haar bent.
- Leef je beste leven en blijf compassievol.
De videocast wijst ook op technieken zoals de ‘deep technique’ van Dr. Ramani, waarbij je leert om bewust, emotieloos, empathisch en begrensd te reageren op narcistische manipulatie.
Ouderverstoting als gevolg van narcisme is een slopend proces dat diepe sporen nalaat. Toch is het belangrijk om hoop te houden. Liefde, geduld en persoonlijke groei zijn essentieel. Zoals Tanja van Rij in de videocast zegt: “Op een dag zal je kind zien wie jij werkelijk bent.”
Wil jij verder werken aan jouw herstel?
Tanja van Rij heeft speciaal voor ouders en andere slachtoffers van narcistisch misbruik het programma ‘Herkenning, Heling en Vrijheid’ ontwikkeld. Hierin begeleidt zij je stap voor stap om je kracht terug te vinden, grenzen te herstellen en om te gaan met deze complexe dynamieken.