Waarom kwetst een narcist andere mensen? Dat vragen vele slachtoffers van narcistisch misbruik zich vaak af. Ik ging op zoek naar een antwoord op die vraag. Tijdens mijn speurtocht stuitte ik op veel herkenning en kwam ik tot nieuwe inzichten. In dit artikel deel ik ze…
“Hurt people hurt people”
Er is een Engels gezegde dat luidt “Hurt people hurt people”. In het Nederlands zou dit zijn “Gekwetste mensen kwetsen mensen”.
Nu is het gekwetst zijn natuurlijk geen excuus om andere mensen te kwetsen. Ook zal niet iedereen die gekwetst is andere mensen kwetsen. Wel zijn er mensen die emotioneel belemmerd zijn vanwege een trauma en (onbewust) andere mensen kwetsen.
Wanneer ik in mijn eigen ervaring spit moet ik denken aan de periode dat mijn ouders in scheiding lagen. In het artikel “Narcistische moeder”, onder het kopje “De scheiding”, beschrijf ik deze inktzwarte episode uit mijn leven.
Mijn vader heeft een oorlogstrauma en was daardoor een makkelijke prooi voor mijn narcistische moeder. Doch na zo’n 20 jaar gooide ze hem aan de kant en probeerde mijn zus en mij tegen hem op te zetten.
Bij mij had dat juist het omgekeerde effect. Uit medelijden offerde ik mijzelf op voor mijn vader. Ik weet nu dat deze zelfopoffering voortkwam uit codependentie.
Elke avond kreeg ik hiervoor de narcistische woede van mijn moeder over me heen. Maar ook mijn vader ontzag me niet. Al zijn verdriet en frustraties moest ik aanhoren, en met regelmaat richtte hij dat ook op mij. Een typisch geval van “Hurt people hurt people”.
Zelf ben ik juist bang om anderen te kwetsen. Daarom accepteerde ik alles maar van hem. Doch er is een grens, en wanneer die overschreden wordt klap ik ook alles eruit. “Hurt people hurt people”.
Waarom kwetst een narcist je?
De Amerikaanse schrijver Neale Donald Walsch schreef ooit: “Je hebt zoveel pijn dat je mij ook pijn moet doen”.
Iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis heeft zijn of haar ware zelf verstoten. Daarvoor in de plaats hebben ze een vals zelf gecreëerd. Doch hun ware zelf komt soms aan de oppervlak met gevoelens als “ik ben niet goed”, “ik hoor nergens bij”, “mensen accepteren me niet”, “niemand is te vertrouwen”en “anderen zullen me pijn doen als ik hen geen pijn doe”.
Een narcist zit dus, net als de slachtoffers van narcistisch misbruik, in een constante overlevingsmodus. Het ware zelf is teveel beschadigd om een gezonde en solide identiteit te ontwikkelen. Daarom moet het valse zelf voortdurend bevestigt worden.
Maar wanneer iemand dat valse zelfbeeld niet bevestigt, maar juist in twijfel trekt, krijgt diegene te maken met narcistische woede. De narcist straft je dan door je te kwetsen, of in sommige gevallen door fysiek geweld.
Narcisten menen dat ze het recht hebben op bevestiging van hun valse zelf. Dat er met hen zelf iets mis is lijkt niet in ze op te komen. En dus nemen ze ook geen verantwoordelijkheid voor hun eigen trauma en disfunctioneren.
Voor de narcist ben jij een verlengde van diens ego. Je bent puur een stuk gereedschap voor hun zelfmedicatie (lees narcistische voeding).
Uiteindelijk zal niemand het volhouden om aan deze idiote eisen te voldoen. Doch daarvoor heeft een narcist totaal geen begrip. Integendeel, ze houden jou dan verantwoordelijk voor hun psychische wonden. Zonder enige gewetenswroeging zullen ze je straffen.
Wat is narcistische voeding?
Ik had het zojuist over “narcistische voeding”. De term narcistische voeding is een begrip dat voor het eerst werd gebruikt door de Oostenrijkse psychoanalyticus Otto Fenichel.
Deze term wordt vaak gebruikt voor het omschrijven van de pathologische of buitensporige drang van een persoon naar aandacht en bewondering, of een overeenkomstige behoefte die geen ruimte laat voor de gevoelens, meningen en voorkeuren van anderen.
Waarom kwetst een narcist uitgerekend jou?
Een interessant aspect is dat een narcist zijn of haar slachtoffers vaak selecteert. De doorslaggevende factor is daarbij dat ze in jou een geschikt iemand zien om hen van narcistische voeding te voorzien.
Lees ook het artikel: Narcisten aantrekken – Ben jij een magneet voor narcisten?
Zelf werd ik overigens niet op deze manier geselecteerd. Het was mijn lot in het verkeerde gezin te worden geboren. Bovenstaande is dan ook vooral van toepassing op een narcistische partner. Wel is het zo dat vrouwelijke narcisten, zoals mijn moeder, vaak kinderen willen om hen van narcistische voeding te voorzien.
Waarom kwetst een narcist de eigen partner?
Wanneer je niet meer in staat bent aan de onredelijke eisen van de narcist tegemoet te komen begint de narcist je te haten. Ze rekenen het jou aan dat je niet die bron van narcistische voeding bent waar ze je voor hielden.
Vervolgens gaat de narcist je devalueren en elders naar narcistische voeding te zoeken. Vreemdgaan dus.
Het slachtoffer vraagt zich verward af waarom de narcistische partner ineens zo is veranderd. Waar die fantastische persoon is gebleven op wie je ooit verliefd werd.
In de periode dat mijn ouders in scheiding lagen vertelde papa me ooit dat hij zich vaak afvroeg hoe het kwam dat mama zo was veranderd. “Heb ik dat gedaan?” vroeg hij zich dan vertwijfeld af. Pas na ruim dertig jaar kon ik hem vertellen dat het niet aan hem lag…
De werkelijkheid is dat de narcist nooit verliefd was op jou. Hij of zij was alleen maar geïnteresseerd in jou als narcistische voeding.
Projectie
Mensen zijn geneigd naar de wereld te kijken zoals ze naar zichzelf kijken. Een narcist denkt dus dat iedereen “fake” is, omdat ze dat zelf ook zijn. Andere mensen zijn voor hen niet meer dan objecten die ze naar believen mogen manipuleren en misbruiken.
Zij moeten jou controleren, opdat jij hen niet controleert!
Waarom kwetst een narcist andere mensen?
Slachtoffers denken vaak dat narcisten er genoegen in scheppen anderen pijn te doen. Uit sadisme dus. Doch de Australische schrijfster en narcismedeskundige Melanie Tonia Evans denkt daar anders over.
Volgens haar kwetste een narcist je om je te straffen voor het feit dat je de narcist niet helpt zich beter te voelen. Anders gezegd, ze pijnigen je omdat je hen niet meer van narcistische voeding voorziet.
Geen empathie
Door hun gebrek aan empathie zijn narcisten ook niet in staat te begrijpen dat anderen pijn kunnen hebben. Daardoor weten ze van geen ophouden in het kwetsen van anderen.
Een goede test om te weten of je met een narcist of psychopaat te maken hebt is de volgende methode: Wanneer iemand je ernstig heeft gekwetst stel je je kwetsbaar op. Je laat merken dat je er verdrietig over bent en benoemd dit.
Een normaal mens zal dan terugdeinzen, zeggen dat het zo niet was bedoeld en excuses maken. Maar niet een narcist of psychopaat. Deze zullen er nog een schepje bovenop doen.
Zelf kan ik verschillende voorbeelden van deze situatie geven. Ik noem er een. Dat was toen ik begin 2015 weer eens probeerde met mijn narcistische moeder in gesprek te komen over de geestelijke mishandelingen van vroeger. Ik benoemde het en zei dat het een van de meest traumatische ervaringen uit mijn jeugd was.
Een liefhebbende ouder zou hiervan schrikken. Doch niet mijn moeder. Die riep schamper “Ach ach een trauma! Wat moet ik dan wel niet voor trauma hebben?!”
Nu is het verborgen narcisme van mijn moeder natuurlijk ook ergens vandaan gekomen. Waarschijnlijk uit een trauma uit haar jeugd, want het heeft er alle schijn van dat ook haar moeder een narcistische persoonlijkheidsstoornis had.
Doch in plaats van dat ze hiervoor hulp zoekt richt ze haar eigen gezin te gronde…
Weten narcisten wat ze anderen aandoen?
In 2016 schreef ik een blog met de titel “Weet een narcist wat hij doet?”. Ik was er toen nog van overtuigd dat ze dat wel weten. Dit baseerde ik op wat ik toen wist en de ervaringen met mijn narcistische moeder.
Ik zag haar projectie als een teken van besef dat er met haar iets mis was. Alleen beschuldigde ze anderen daar vervolgens van.
Doch volgens de eerder genoemde Melanie Tonia Evans zijn narcisten zich hier niet van bewust. Ze zijn niet in staat om gevoelens als sentiment, emotionele pijn of spijt te begrijpen.
Volgens haar hebben narcisten dan ook geen enkel besef over wat ze je hebben aangedaan. Ze geloven dat zij het slachtoffer zijn dat slecht is behandeld door jou.
Waarom kwetst een narcist de eigen kinderen?
Een interessant voorbeeld van bovenstaande blijkt uit het volgende: Op de dag dat ik het contact met mijn narcistische moeder verbrak heb ik haar een brief geschreven, en deze persoonlijk langs gebracht.
Deze brief was eigenlijk een wanhopige laatste poging om eindelijk met haar in gesprek te komen over de geestelijke mishandelingen tijdens mijn jeugd. Het gaat wat te ver om de hele brief hier te citeren, doch de laatste regels zal ik citeren. Deze zijn veelzeggend…
De rotopmerkingen die je laatst hebt gemaakt waren voor mij de druppel die de emmer deed overlopen. Je hebt geen idee hoeveel pijn je me hiermee hebt gedaan. Wat ik in deze brief heb gezet draag ik al tientallen jaren met me mee. Er is nu geen weg meer terug, of je ziet de feiten onder ogen of je bent ook mij kwijt.
Jaren later zou ik horen dat ze deze brief aan anderen heeft laten lezen als bewijs hoe slecht ik zou zijn… Dit bewijst wel hoe gestoord ze zelf is, en dat ze niet in staat is zich te verplaatsen in mijn leed en geen enkel inzicht heeft in haar eigen gedrag.
Sterker nog, ze denkt zelfs dat anderen het precies zo zien als zij. Dat terwijl ik in de brief verschillende dingen over haar heb benoemd waar een normaal iemand zich diep voor zou schamen. En zij laat dat doodleuk aan anderen lezen…
Wat wil de narcist met het kwetsen bereiken?
Terug naar de vraag “Waarom kwetst een narcist je?”. We behandelden reeds eerder hetgeen waarop narcisten hun potentiële slachtoffers selecteren. Op het feit dat je ze van narcistische voeding kunt voorzien. En wanneer je dat niet meer doet krijg je dus straf.
Je weet nu dat je de narcist nooit van je heeft gehouden als persoon. Jouw welzijn en behoeften deden er niet toe. Het enige waar de narcist je voor nodig heeft is om hem of haar van narcistische voeding te voorzien.
Toch kan het zijn dat je het gevoel had een innige relatie te hebben (gehad) met de narcist. Doch dit was allemaal gespeeld. Maar wanneer de narcist vervolgens begint met kwetsen ben je diep geschokt.
Maar waarom kwetste de narcist je eigenlijk? Dat is om een reactie te krijgen die hem of haar weer van narcistische voeding voorziet!
Heb je over bovenstaande vragen, opmerkingen of aanvullingen? Deel het in een reactie. Kennis is macht!
Wil je Herstellen van Narcistisch Misbruik?
In dit gratis e-book dat ik samen met psychologe Corry de Rooy maakte geven we 10 tips voor herstel na narcistisch misbruik. Zet de eerste stap naar een narcismevrij leven. Abonneer je op onze nieuwsbrief en ontvang gratis het e-book ’10 Tips voor Herstel na Narcistisch Misbruik’. We sturen je geen spam en je kunt je op elk moment weer afmelden.
14 replies to "Waarom kwetst een narcist je?"
Ik had een toffe vriendin,ze kon mijn dochter zijn,we wandelden samen met onze honden,we gingen samen uit,we hadden veel plezier met elkaar tot de dag dat mijn broer haar zag en ik de blik in zijn ogen zag en dacht,neen dat durf je nuet te menen dat je dit meisje begeert daar hij verl ouder was,enige tijd later hoor ik van mijn tante en van mijn moeder dat hij een relatie met mijn vriendin had,de familie verbijsterd datvik dit nog niet door had,doch ikzelf geschokt,ik deed dan maar mee en toonde blijdschap voor deze relatie wellicht omdat ik bang was voor reacties mijn broer trok alle aandacht naar zich en nam mjjn vriendin af ,aan mij kwam hij dan ook gore details vertellen over de soort sex die hij met haar had maar dat hij zeker was can het feit dat die vriendin door haar vader werd misbruikt en daarom niet beter wist dan zo sex met hemvte hebben,nu jaren later schokt dit mij nog steeds,degoutant en je durft niks te zeggen aan he familie,wie gelooft he en hoe gast hij reageren?het zal je broer maar zijn
Het ergste vind ik dat zij er weg mee mogen, kunnen omdat ze zo zijn!!! Wij, als slachtoffer, moeten dit maar slikken of hulp gaan zoeken omdat zij zo zijn! Ik kan daar niet bij!
Als je nog maar het woord ‘narcist’ durft uit te spreken is het alsof jij de slechterik bent. Op de rechtbank kan je er ook niets mee aanvangen en zeker niet wat het emotionele aangaat. Wat zo erg is want dat brengt de grootste schade toe in je leven! Dit draag je iedere dag mee! Ik vind dat schandalig!
Ook al wil je geen reactie geven om ze geen ‘voeding’ te geven maar je moet ook nog weg kunnen met uw eigen emoties daarover!
Je bent eerder PROOI maar geen slachtoffer,dat verdien je niet,je kan hen meest kwetsen door gelukkig te zijn,te begeren,te zwijgen tegen hen,jou groo ipv klein te maken doch alle begrip en respect voor wat je meemaakt
Kort en krachtig! Juist.
Mijn ex vertelde mij glashard na een week ervoor mij nog te hebben verteld van mij te houden en mij te missen met een andere vrouw naar bed te zijn geweest toen ik hem vertelde dat dit mij raakte deed hij er nog een schepje bovenop ik begrijp werkelijk niet waarom iemand dat persen wil delen
Anderen shockeren vind de narcist leuk. Het treiteren windt ze op lijkt het wel. Dat schepje erbovenop ook. Hoe meer je tegenstribbelt hoe geweldiger ze het vinden. Kijk ze maar eens goed in de ogen als ze ermee bezig zijn. Serieus!
Mijn ‘vader’ probeerde o.a. de nekken van mijn schapen te breken door zijn laars erop te zetten en de kop eromheen te trekken en als je tegenstribbelde dan deed hij nog meer zijn best om het te laten lukken. Zulke beelden krijg je niet meer uit je hoofd. De politie had erbij moeten worden geroepen eigenlijk. Pa heeft teveel gemarteld en vermoord. Pa is een psychopathische sadistische kwaadaardige narcist. Zijn belofte me helemaal kapot te maken, ook financieel, daar is hij nu mee bezig. Met hulp van zijn net zo narcistische zus. Ze kunnen het doen omdat de onwetende mensen eromheen hen steunen. Dat krijg je als je niet meer gehoorzamen wilt in een narcistische pedofiele gewelddadige familie. Ze maken je kapot.
Je kunt het alleen maar ondergaan want het is vechten tegen de bierkaai met zulke in- en inslechte mensen. Mijn tante heeft haar leven lang in een groot bedrijf in bestrating, riolering, grondverzet, e.d. gewerkt, komt dus uit een mannenwereld en is dus goed getraind in allerlei strategieën. Tegen zulke mensen begin je niets.
Te slecht. Je zou jezelf alleen maar verlagen tot hun niveau als je op hun verwoesting van jouw leven ingaat.
Hallo Sil.
Financieel heb je wettelijke rechten. Ik zit ook in een situatie met geld. Een erfenis en een moeder die probeert mij wilsonbekwaam te maken zodat ze mij niet hoeft uit te betalen. Dat kan niet omdat ik dat niet ben. Het moet bewezen worden.
Emotioneel verlies je, maar wettelijk niet als je in je recht staat. Een advocaat moet achter je staan. Mijn zaak is nog bezig en hierna hoop ik helemaal niks meer te maken te hebben met mijn moeder.
Mijn moeder heeft sterk narcistische neigingen. Zij wil steeds in het middelpunt staan, maakt mij bij andere mensen slecht. Vertelt dat ik geen tijd voor haar wil maken, dat ik een moeilijk karakter heb,…. Ze kwetst mij ook met uitspraken als:” Ik heb altijd meer voor je zus gedaan dan voor jou en daar heb ik geen spijt van”, ” Jouw dochter is schijnheilig”,…..
Zij heeft ook steeds de behoefte gehad om zich hulpbehoevend voor te stellen. Dit laatste is nu zo geescaleerd, dat ze in een korte periode 2 keer in het ziekenhuis is opgenomen met zelf veroorzaakte ziektebeelden. Dit doet ze bijvoorbeeld door extreem veel laxeermiddelen te nemen, niets meer te drinken, (te) veel pijnstillers te slikken waardoor ze valt, haar duim breekt,…..
De dokter heeft een zeer sterk vermoeden dat ze Munchauzen syndroom heeft.
Bestaat er literatuur over een verband tussen narcisme en muchauzen ( niet by proxy)?
Ik heb geen boeken kunnen vinden die specifiek deze combinatie behandelen. Wel is het natuurlijk zo dat er veel overlap is. Vooral verborgen narcisten gebruiken de slachtofferrol om in de belangstelling te staan. Het faken van ziektebeelden valt hier ook onder.
Uiteraard kan ik hier geen oordeel over vellen, maar bij vrouwen denken artsen minder snel aan een NPS dan bij mannen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat men richting Münchhausen-syndroom denkt en niet aan narcisme of een combinatie van beide.
Ik vroeg me de laatste maanden meer en meer af wat er speelde, haar echtscheiding en het verwerken van herinnering, zoals ze beweerde. Maar de ruzies werden meer en meer. Vertelde na een paar weken dat dit bezig was dat ruzies de reden waren waardoor mijn vorige vriendin mijn ex is geworden en beterde niet. Nu, achteraf bekeken had ik dat beter niet verteld. Ik versta het niet dat ze eerst dit beweerd en dan iets anders waarom ze down is. Het klopt niet en daar begint het conflict, probeer haar uit te leggen waarom ik me kwaad maak erin en het is zo simpel. Elke daaropvolgende ruzie is hetzelfde en ik probeer maar uit te leggen wat er scheelt en wat ze doet. Ik krijg geen gehoor en elke keer leg ik maar uit, elke keer dat ik het uitleg word ik kwader en uiteindelijk ben ik aan het brullen waarom ze niet wilt beseffen. Nu weet ik waarom en het is een harde dobber. ik hou een dagboek bij en weet niet waarom maar ik begin haar na elke ruzie meer en meer een egoïst vinden. Blijkbaar heb ik toch goede intuïtie, spijtig genoeg. Nu twee weken geleden hebben we zo een zware ruzie en ik vind het niet meer kunnen. Vraag haar om te vertrekken ik ben razend, van onbegrip, zo radeloos, snap het niet. Het uur dat ze inpakt en dan zit ze eronderdoor, want haar neef die haar advocaat is, kom ik op uit dat hij niet nalatig is maar haar opgelicht heeft, met haar ex meedoet. Dan nog overlijden van haar tante en vrienden die haar in de steek laten. Dus ze is aan het inpakken en geen emotie, op haar gezicht, geen spier die vertrekt, zo koelbloedig. Als ik de liefde van je leven ben, je zit er al onderdoor en wanneer ik dan wil dat ze vertrekt. Ze inpakt alsof het het normaalste ooit is, Ik laat haar mijn dagboek lezen want ja, zijn toch samengebleven. Maar geef haar te kennen dat het slecht gaat tussen ons en laat haar mijn dagboek lezen van wat er tussen ons gebeurd is en dat ik haar een egoïst begin te vinden en zelfs de laatste week schrijf ik letterlijk. Dit gaat uiteindelijk en onvermijdelijk een einde krijgen zo. Het doet haar iets zegt ze en moet het even verwerken maar erna niets meer erover. Krijgen dan nog een woordenwisseling en begin erover dat we uiteen moeten gaan, dit kan niet verder zo. Word wat heviger en uiteindelijk gaat ze inpakken en weer met dat emotieloze gezicht, zo koelbloedig en verwijt jullie soort voelt niets, ik ben te echt voor je, daar kun je niet tegen. Ben iemand die niet tegen onrecht kan en de waarheid is het enigste dat ik vertel. Hoe grof ook, het moet gezegd worden, veel oprechter als mij kan niet en ben normaal bescheiden. Maar het komt eruit nu “zie je inpakken geen enkele traan, geen gevoel en zeg ik haat jullie soort”. Ze stopt met inpakken maar het is echt slecht nu tussen ons. Heb haar narcist genoemd en weken geleden noemde ik haar nog goedhartigste vrouw en liefdevol. Iemand die nergens kwaad inziet, want met al de bewijzen en het zijn er veel, laat ze merken dat hij enkel zijn werk niet deed -nu vraag ik me af of het een conflict dat ze daardoor wil- Maar zei narcist tegen haar en later als alles bedaard is, ga ik het nog eens opzoeken en mijn maag draait. heb haar op een staalharde leugen betrapt met overduidelijk bewijs en ze ontkent het gewoon. Dit is te erg voor woorden. Ik lees dus over narcisme en de puzzelstukken vallen op hun plaats. Mijn mooiste droom is plots een nachtmerrie. Nee dit kan me niet overkomen en zij nee, dat kan toch niet. Maar besef het heel goed wat speelt en de echte waarheid is. De dag later en dan heb ik haar de laatste weken verweten dat zij het probleem is. Ze doet gewoon of er geen vuiltje aan de lucht is en als de problemen van de neef opgelost zijn en de echtscheiding achter de rug is, dan krijgen we onze rust. Ik weet nu wie of wat ik voor me heb en ga er niet meer op in. Kijk haar aan en zie een ander iemand, weg mijn grootste liefde. Maar ze is zo knuffelachtig, kookt, poetst, is niet op mijn geld uit want ze heeft meer dan mij en betaald maar al te graag. En geld interesseert haar echt niet. Ik vraag me af of dat ze het zelf niet beseft. Of ik hoop dat misschien, ben benieuwd welke oplossing of einde dit krijg, want eerlijk ben ik beetje bij beetje al afscheid aan het nemen zonder dat ze iets beseft dat ik weet dat ze zo is, een echte…………
Gek eigenlijk he dat je alles tegendraads moet benaderen van hoe jezelf bent. Het is wel de enige manier. Vooral een stap vooruit denken, nergens op reageren, wandelen wanneer jij dat niet wil en aangeven dat je geen prijs stelt op de conversatie. Het is de enige manier om voor jezelf uit de neergaande spiraal te trekken. Als je denk, ha het gaat de goede kant op, juist nog meer op je hoede zijn. Het stopt nooit. Gescheiden? Het hoger beroep komt eraan. Bescherm jezelf en vooral je kind(eren). Blijf rustig, wandel, sport en probeer niet een gesprek aan te gaan. Wees jezelf en blijf dat. Ga om met leuke mensen. Oh ja, ik ben een man. Het overkomt ons ook.
Beste,
Ik voel ook spanning als ik bij mijn narcistische psychopaat was en nu weer n narcistische huisgenoot heb. Ik vroeg me dikwijls af, en nu nog hoe het kwam dat ik zo’n ondragelijke spanning had/heb. Kent iemand dit ook en wat kan je eraan doen? Ik heb wel agorafobie en Post Traumatisch Stress Syndroom van bij mijn ex narc. psychopaat te zijn mishandelt! Alvast dank u Groetjes,
Mijn moeder rechtvaardigde het met de uitspraak: ‘Ik hou niet van meiden!”
Waarom mijn pleegmoeder me graag wilde kwetsen? Als kind voelde ik bij haar altijd een enorme spanning. Het leek wel alsof ze zichzelf constant in hoge mate in de hand moest zien te houden om niet te barsten van die spanning. Daardoor voelde ik ook altijd spanning in het dagelijkse leven. Spanning over dit en dat. Wanneer bij haar de spanning te hoog opliep kon je er op rekenen dat ze mij opzocht om haar spanning te ontladen via mij. Ze kon me dan fysiek aanvallen of me verbaal aanvallen en vaak was het een combinatie. Nu met de kennis van achteraf denk ik dat de spanning te maken had met haar ware zelf versus wat ze omhoog probeerde te houden naar de buitenwereld. Die oorlog in haar zelf gaf de hoge mate van spanning. Wanneer ze tegenslagen had gehad of iets.. spanning in het huis en voor je het wist.. had ik wel iets verkeerd gedaan. Ik dacht soms dat ze het letterlijk ter plekke stond te verzinnen wat dat dan was.